Vinnan - 01.05.1946, Blaðsíða 53

alþýðu manna á hinni göfugu list, málara-
listinni, og fá fólk til að afla sér meiri
þekkingar á henni og sögu hennar. Væri
ekki vanþörf á að fá fleiri og stærri rit á
íslenzku um þetta efni, skreytt myndum af
málverkum eftir frægustu málara heimsins.
Fritz Kahn:
BÓKIN UM MANNINN
Ritstjóri:
dr. med. Gunnlaugur Claessen.
Helgafell . Reykjavík . 1946
Það var sannarlega mál til komið, að
þjóðin, sem hefur í þúsund ár látið sér
nægja að sitja „við sögur og ljóð“ skyldi
loks fá færi á að skyggnast ofurlítið inn í
töfraheima hinna náttúrufræðilegu vísinda.
Arið sem leið gaf Mál og menning út hina
ágætu bók Undur veraldar, safn ritgerða
um náttúrufræðileg efni, eftir ýmsa fræg-
ustu vísindamenn heimsins. Eitt af undrum
veraldarinnar er maðurinn sjálfur, og um
hann er nú komin út, á forlagi Helgafells,
stór bók — nær níu hundruð blaðsíður í
stóru broti — með fjölda skýringarmynda.
Bókin um manninn er eftir þýzkan lækni,
dr. Fritz Kahn, og kom út í Zúrich árið
1939. Er henni skipt í tíu þætti og hverjum
þætti í marga kafla. Þættirnir heita: Frum-
urnar, Beinagrindin, Vöðvarnir, Hringrás
blóðsins, Öndunin, Meltingin, Næringar-
fræði, Taugakerfið, Húðin og skynfærin og
Kynferðislífið.
Þess þarf naumast að geta, að þetta er
langýtarlegasta rit um manninn, líffæri
hans og starfsemi þeirra, sem komið hefur
út á íslenzku. Ritstjóri þess er dr. med.
Gunnlaugur Claessen, en þýðendur eru,
auk ritstjórans, þeir prófessorarnir Guð-
mundur Hannesson og Júlíus Sigurjónsson,
og læknarnir Kristín Ólafsdóttir, Ólafur
Geirsson og Theodór Skúlason.
Það lætur að líkum, að ekki mun hafa
verið auðvelt að snara þessari bók, svo fá-
tæk sem íslenzkan er að orðum yfir erlend
vísindaheiti, jafnt í þessari fræðigrein sem
öðrum. Þess skal til gamans getið, að und-
irritaður þurfti einu sinni, í sambandi við
bók, sem hann var að þýða, að fá heppi-
lega þýðingu á latneska sjúkdómsheitinu
phantom tumor, sem er dálítið óviðkunn-
anlegur, en þó ekki lífshættulegur kvilli,
einkum algengur meðal móðursjúkra
kvenna, en getur einnig stungið sér niður
meðal karlmanna, og þá helzt mjög and-
ríkra snillinga, og er okkur Islendingum í
fersku minni átakanlegt dæmi um eitt slíkt
tilfelli hér í höfuðstaðnum (nú að fullu
læknað 1. s. G.). Það tók vikutíma að
grúska uppi viðhlítandi þýðingu og dugði
engin aðstoð lifandi lækna. Þá var leitað á
vit framliðinna lækna, og þar fékkst þýð-
ingin — ekki samt fyrir milligöngu Frið-
riks huldulæknis — heldur í ritgerð eftir
Guðmund heitinn Björnsson landlækni. Sá
hafði nú ekki verið í vandræðum með
phantom tumor. Þar stóð, stutt og laggott,
ímynduð barnsþykkt.
Svo vill til, að í íslenzkri læknastétt eru,
og hafa verið, til ágætlega ritfærir og mál-
hagir menn. Og hvort sem ritleikni lækn-
anna er sprottin af því, að þeir þurfa alltaf
að vera með pennann á lofti að skrifa lyf-
seðla upp á mixtúrur, pillur, plástra, töflur,
smyrsl og balsam handa sjúkdómssliguðum
patientum, sem aldrei eiga að taka á heil-
um sér, ef þeim þykir verulega vænt um
lækninn sinn — eða orsökin er einhver
önnur, þá er það staðreynd, að Bókin um
manninn er afburðavel þýdd. Málblærinn
er mjög íslenzkulegur, og þar er fjöldi ný-
yrða, sem láta svo lítið yfir sér, að þess
verður tæpast vart, að þau séu nýyrði.
Nauturinn að þeim flestum mun vera Guð-
mundur prófessor Hannesson.
Hér skulu nefnd fáein dæmi um málhag-
leik og orðfimi þýðandanna.
Augnsjúkdómur nokkur, xeropthalmía,
sem stafar af A-vítamínskorti og lýsir sér á
þann hátt, að sár detta á sjáaldrið og það
verður þurrt og krímótt á að sjá, heitir á
máli þýðendanna augnkríma. Frumur, sem
eru bráðnauðsynlegar til viðhalds lífinu á
jörðunni og voru áður kallaðar hinu ó-
skáldlega nafni eggfrumur, heita í þessari
bók ólíkt viðhafnarmeira nafni: brúðfrum-
ur. Sjálfurlífselixírinn í sólvana skammdegi
norðurhjarans, vitaminin, öðlast í meðferð
þýðendanna hið hressilega nafn fjörvi. Og
verði menn veikir af því, að hörgull sé á
vitaminum í líkamanum, heita þeir kvillar
hörgulsjúkdómar. Hinir meinslungnu vir-
usar fá að gjalda lævísi sinnar í nafngift-
inni og heita huldusýklar. Hið kauðalega
orð útfjólublár verður í meðferð þýðend-
anna ofur-blátt-áfram ofblár. Þá hafa hinir
smekkvísu og fjölfróðu þýðendur grafið
upp úr Heimskringlu ágætt orð yfir hin
hryllilegu sjolck. Sjóorusta er í vændum.
Annar herinn liggur í launsátri inni á firði,
en hinn kemur fyrir nes, sér óvinina og
verður næsta bilt við. Ekki kunni Snorri
við að láta blessaða sjóliðana fá taugaáfall,
heldur segir hann: „Þá varð lost mikið ...“
Hana nú, þið, sem eigið ef til vill eftir að
fá þessa yfirþyrmingu, munið þá, að það
heitir hvorki sjokk né taugaáfall, heldur
lost. Hin gagnmerka stillitaug hjartans,
nervus vagus, sem var í gamla daga köllað
hinu óviðurkvæmilega nafni flakktaug, hef-
ur nú öðlazt sér miklu samboðnara nafn,
sem minnir á glæsilega hetju úr fornöld,
víðfórla taugin. Loks hefur krankleiki, sem
hinn bölvísi virus heimsstyrjaldarinnar
læddi inn í marghrjáðan þjóðfélagslíkam-
ann, ekki farið fram hjá glöggum læknis-
augum þýðendanna, því að hlutfallið milli
lengdar og breiddar hauskúpunnar, index
cephalicus, heitir á máli þeirra vísitala
höfuðsins.
I stuttu máli: stórfróðleg bók, stórmynd-
arlega gefin út, stórvel þýdd.
ÞRJÁR NÝJAR BÆKUR
fró Bókaútgáfu
Menningarsjóðs
og Þjóðvinafélagsins
Nýlega hefur Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs og Þjóðvinafélagsins sent Þrjár nýjar
bækur til áskrifenda sinna.
Fyrst skal nefna fræðiritið Heiðinn sið-
ur á Islandi, eftir Ólaf Briem norrænu-
fræðing. Bókin er nær tvö hundruð blað-
síður í skírnisbroti, og er þar saman kom-
inn mikill fróðleikur um þann þátt nor-
rænnar fræði, sem höfundurinn hefur valið
sér að viðfangsefni.
Ritinu er skipt í fimm meginkafla, sem
heita: Goðin, Landvættir, Dauðir menn,
Hof og blót og Örlög heiðninnar. Fjöldi
mynda er í bókinni.
Heiðinn siður á Islandi er vel skrifuð
og skipulega samin bók.
Þá er Egils saga í útgáfu Guðna Jóns-
sonar. Er það önnur bókin í Islendinga-
sagnaútgáfu Menningarsjóðs og Þjóðvina-
félagsins. Fyrsta bókin var Njáls saga, sem
Magnús Finnbogason bjó til prentunar.
Þessi útgáfa af Egils sögu er hin vandað-
asta að búningi, og ritar Guðni Jónsson
formála að henni.
Þriðja bókin frá Menningarsjóði er
fjórða bindi íslenzkra úrvalsrita, og eru
það ljóðmæli Matthíasar Jochumssonar í
útgáfu Jónasar Jónssonar. Aður hafði kom-
ið út úrval úr Ijóðum og sögum Jónasar
Hallgrímssonar, í útgáfu Jónasar Jónsson-
ar, úrval úr ljóðum Hjálmars Jónssonar frá
Bólu, í útgáfu Jónasar Jónssonar, og úrval
úr ljóðum Hannesar Hafstein, í útgáfu
Vilhjálms Þ. Gíslasonar.
Útgefandinn skrifar all-langan formála
að ljóðaúrvali Matthíasar. Eru í þessu
safni allmörg kvæði, sem ekki verður um
deilt að séu meðal beztu ljóða þjóðskálds-
ins, en fullmikið rúm þykir mér skipa
þýddu kvæðin, móts við hin frumortu.
Hæpið er að taka í slíkt úrval sem þetta
kvæði úr Skuggasveini, svo sem vísurnar
Hjarta, hví slærðu svo hart -— þegar völ
er á öðru betra, enn fremur rímuna úr
Grettisljóðum um viðureign Grettis og ber-
serkjanna. í henni er lítill skáldskapur og
enn minni list.
K. í.
VIN N A N
117