Vinnan - 01.06.1946, Page 15

JURI SEMJONOFF:
AUÐUR JARÐAR
INNGANGVU
Hvernig ég lus Róbínson Krúsóe
Ég var sjö ára gamall, þegar ég las Róbínson Krúsóe
í fyrsta sinn. Ég hafði fengið bókina í afmælisgjöf. Það
var falleg bók, gyllt í sniðum, prentuð á þykkan gljá-
pappír, sem nú þekkist aðeins í viðhafnarútgáfum.
Þegar leið á kvöldið bjó ég um mig í stóra stólnum
hans afa og opnaði bókina. Ég las titilblaðið og fletti
henni. A annarri síðu var hópur smærri stafa og yfir
þeim stóð orðið „kapítuli“ og eitthvert krumsprang,
sem ég gat ekki ráðið.
Lesturinn var erfiður og sóttist seint. „Róbínson fer
úr foreldrahúsum“ stafaði ég. „Óveður á hafinu. Leki
kemur að skipinu. Bæn og björgun . . .“ Seinna urðu
erfiðleikarnir enn meiri: „Ágreiningur við skipstjór-
ann. í Lundúnaborg. Bardagi við sjóræningja. Ferð til
Afríku“. Ef ég hefði ekki notið aðstoðar Sonju systur
minnar daginn eftir, hefði ég sennilega aldrei stautað
mig fram úr efnisyfirlitinu.
Síðan þetta skeði eru liðin mörg ár. Fyrir ekki ýkja-
löngu rakst ég aftur á Róbínson Krúsóe af hendingu.
Það var ekki gamla barnabókin, heldur heildarútgáfa
með öllu tilheyrandi. Ég fór að fletta henni og sökti mér
æ dýpra ofan í hana. Svo náði ég mér í landkortabók.
I hverju eru töfrar þessarar bókar fólgnir? Nú á dög-
um getum við daglega lesið í blöðunum um æfintýr, sem
eru þúsund sinnum áhættumeiri og gerast við slíkar
aðstæður, að mannætugreyin hans Róbínsons og
skjaldbökurnar hverfa eins og ekkert væri við hliðina
á raunveruleika samtíðarinnar, þar sem regn og storm-
ar æða, hafið hrannast og heil hús verða logunum að
bráð.
Fyrir tveimur hundruðum ára, vakti bókin um Ró-
bínson Krúsóe geysieftirtekt. Það var vegna þess, að hún
var fyrsta „listræna frásögnin“ um nýlendumál og ferð-
ir í framandi löndum. í þann tíma börðust menn um
nýlendurnar. Defoe var blaðamaður og hagfræðingur,
en auk þess verzlunarmaður. Hann vissi, hvað það var,
sem almenningur hafði áhuga á. Og hann vissi, hvernig
átti að „tala“ við fólkið. Þetta er skýringin á því, hve
vel bókinni var tekið í upphafi.
En síðan? Hvernig má það ske, að Róbínson þrauk-
aði ekki aðeins af tuttugu og átta ár á eyjunni sinni,
heldur hefur honum einnig heppnazt að halda sínu sæti
á borðum bókabúðanna í tvö hundruð ár?
Don Quixote hefur unnið sér eilíft líf, því að hann er
sköpunarverk stórbrotins skáldanda. En Defoe var ekk-
ert skáld. Og þar sem hann var dálítið hlédrægur í
blaðamennskuviðhorfum sínum, leyndi hann nafni sínu
meira að segja og lét í veðri vaka, að skáldsagan væri
frásögn lifandi manns.
Hið stórfellda í bók hans liggur ekki á sviði listar-
innar, þó að hún sé í raun og veru snilldarleg atvinnu-
landafrœði, því að höfuðviðfangsefni Róbínsons Krúsóe
er barátta mannanna við náttúruöflin fyrir hráefnum
og „tækni“, lífi sínu til viðhalds.
Ég vil ekki fullyrða, að Defoe hafi ritað vísindabók
fyrir alþýðu. Fyrir honum vakti það eitt að afla fjár,
og því ritaði hann „ævintýraskáldsögu“. Og af því, að
hann hafði fengið dálitla forgreiðslu hjá útgefandanum,
varð hann naumt fyrir og vann því verk sitt að ýmsu
leyti ekki svo vel sem skyldi. Þess vegna eru líka ýmsar
villur í bók hans.
En allar „ódauðlegar“ bækur hafa sína galla. Síma-
skráin ein er villulaus, en henni er heldur ekki ætlað
eilíft líf, aðeins eitt ár.
Defóe greip þó til eins snilldarbragðs, sem heimspek-
ingar og hagfræðingar hafa síðan tekið eftir honum.
Hann einangraði Róbínson sinn frá öllu öðru fólki.
Hann tefldi honum fram gegn náttúrunni einmana og
yfirgefnum og gaf honum færi á að sýna, hvers hann
megnaði. Og Róbínson sýndi, að hann hafði þá eigin-
leika, sem krefjast verður af hagfræðilegum skipulags-
manni: dugnað, fyrirhyggju, vilja og sj álfstraust.
Þessir eiginleikar voru allur sá auður, sem Róbínson
„flutti“ til eyjarinnar sinnar. Peningunum, sem hann
fann í skipsflakinu kastaði hann burt. Hann hafði þeirra
engin not.
Frá fyrstu stundu á eynni til þeirrar síðustu er Ró-
bínson hinn hagsýni maður. Hann fæst eingöngu við
búskap sinn. Og svo að við efumst ekki um neitt í þess-
um efnum og höldum, að það séu bara venjulegar
VINNAN
137