Ásgarður : blað starfsmanna ríkis og bæja - 15.03.1965, Blaðsíða 6

er það hugtak, sem fólgið er í orðinu eng-
an veginn nýtt. Hvarvetna, sem kaup-
gjald hefur verið ákveðið á grundvelli
launaflokka, hefur starfsmat með einum
hætti eða öðrum verið lagt til grundvallar.
Fyrir rúmum fjórum áratugum var farið
að leitast við í Bandaríkjum Norður-
Ameríku, því landi, sem hefur verið eins
konar vöggustaður þeirrar fræðigreinar,
sem fæst við stjórnun og rekstrarskipu-
lagningu í atvinnulífinu, að ákveða launa-
hlutföll á grundvelli kerfisbundins mats
á þeim kröfum, sem einstök störf voru
talin gera til þeirra, sem leystu þau af
hendi. Það var álit frumkvöðlanna á þessu
sviði, að þetta vandamál hlyti að vera
unnt að leysa á réttlátari og skipulegri
hátt, en tíðkazt hafði. A þeim tíma, sem
liðinn er síðan, hefur kerfisbundið starfs-
mat verið að þróast smátt og smátt og náð
útbreiðslu í mörgum löndum og hvergi
meiri en í Hollandi, þar sem það hefur
farið fram á þjóðfélagslegum mælikvarða,
ef svo mætti segja. Enn sem komið er, er
kerfisbundið starfsmat hér á landi á nýj-
ungarstigi. Um eins og hálfs árs skeið
hefur hins vegar farið fram talsvert um-
fangsmikill undirbúningur að því að taka
kerfisbundið starfsmat í notkun í tveimur
atvinnugreinum. Annars vegar er hér um
að ræða störf, sem unnin eru á kaup-
skipa- og varðskipaflota þjóðarinnar og
hins vegar störf verksmiðjufólks. Er
undirbúningi nú svo langt komið í báðum
tilvikum, að unnt er að hefja sjálft matið,
svo framarlega sem viðkomandi aðilar
hafa samstöðu um lokatakmarkið.
Aður en lengra er haldið er rétt að
vekja athygli á því, að kerfisbundið starfs-
mat má undir engum kringumstæðum líta
á sem vísindalegt tæki. Eins og menn
munu kynnast af eigin raun hér á eftir
koma til álita alls konar mats- og dóm-
greindar atriði við uppbyggingu þess
kerfis, sem nota á og sömuleiðis við sjálft
matið og það væri rangfærsla á staðreynd-
um að orða vísindi í því sambandi. Hinu
verður ekki haggað, að engin leið er
þekkt betri en kerfisbundið starfsmat til
að ákveða réttlát launahlutföll.
I kerfisbundnu starfsmati er það starfið
sjálft, sem er kjami málsins. Persónuleg
einkenni, heiti, aldur, kyn, menntun og
líkamlegt atgervi þess, sem starfinu gegn-
ir, skipta ekki máli og ekki heldur iðni,
ástundun, reglusemi, afköst o. þ. h. Til
er nokkuð, sem heitir persónumat, en
það er ekki til umræðu hér. Tilgangur
kerfisbundins starfsmats er sem sagt sá
að meta þær kröfur, sem einstök störf
gera til þeirra, sem þau inna af hendi,
þannig, að unnt sé að haga launum fyrir
þau í réttlátu hlutfalli við kröfumar.
Hvaða kröfur þetta eru, sem meta skal,
fer að nokkru leyti eftir því, hvaða störf
er um að ræða, en að þessu verður vikið
síðar.
Til viðbótar má bæta því við, að starfs-
matið sem slíkt ákveður ekki launataxt-
ann eða skalann, heldur ákveður það að-
eins eins og áður segir launahlutföll og
getur í þeim skilningi verið hjálpartæki
við að raða störfunum í launaflokka.
Samningar um kaup og kjör eru því jafn
ómissandi og áður. Það gefur auga leið,
að hafi launahlutföll verið ákveðin með
starfsmati, hafa laun verið ákveðin fyrir
öll störfin, þegar laun hafa verið ákveðin
fyrir eitt starf. Starfsaldursálag og annað
þess háttar, sem í eðli sínu er einstaklings-
bundið, er að sjálfsögðu óháð niðurstöðum
starfsmatsins.
Skal nú vikið að hinu eiginlega starfs-
mati.
6 ÁSGARÐUR