Skírnir - 01.04.2009, Page 43

SKÍRNIR
LÍFSGILDI PJÓÐAR
41
urskoða og lagfæra í þeim efnum. Ég skal nefna tvö dæmi. Hið
fyrra lýtur að greinarmun fræðslu og menntunar sem skiptir miklu
máli í öllu skólastarfi frá leikskóla til háskóla. Við höfum haft til-
hneigingu til að leggja mesta áherslu á fræbsluna sem er í eðli sínu
tæknilegs eðlis, en vanrækt menntunina sem lýtur að því að þroska
hugsun nemenda okkar og skilning á þeim gildum sem samfélag
manna krefst.4
Hitt dæmið tengist opinberri umræðu um skóla- og mennta-
mál og hér hef ég enn í huga allt skólakerfið. Sú umræða hefur
vægast sagt verið léleg ef hún hefur þá verið nokkur þegar veiga-
miklar ákvarðanir í skólamálum hafa verið teknar. Hér hafa verið
stofnaðir háskólar án þess að nokkur umræða hafi farið fram um
hvaða brýnu þarfir þeir ættu að uppfylla og hvernig þeir myndu
bæta þá háskólakennslu sem fyrir væri í landinu. Og hafi umræða
farið fram þá hefur hún yfirleitt beinst að rekstrarlegum atriðum,
einkavæðingu og skólagjöldum, en ekki að því hvernig skólarnir
gætu risið undir nafni sem sannar menntastofnanir.
Viljum við af einlægum ásetningi bæta þjóðfélag okkar hljót-
um við að leggja höfuðáherslu á að bæta skilyrði skólanna til að
gera nemendum sínum kleift að menntast. Þetta kann að virka eins
og hver önnur klisja, því að framámenn þjóðarinnar hafa lofað
menntunina og gildi hennar í ræðum sínum um árabil og jafnvel
reynt að sanna með tölum hve vel ríkisvaldið hefur staðið sig í
þessum efnum. En tölurnar einar og sér sanna ekkert og talið um
gildi menntunar er eintóm klisja nema reynt sé að brjóta til mergj-
ar í hverju gildi menntunar er fólgið. Margir hafa verið óþreytandi
við að viðra þann hleypidóm að menntun sé fyrst og fremst fólg-
in í kunnáttu sem nýtist í atvinnulífinu svokallaða, hagkerfinu sem
nærist ekki síst á mannauðnum, fólkinu sem býr yfir kunnáttu til
að keyra þetta kerfi áfram. Rétt eins og tilgangur mannlífsins sé að
þjóna hagkerfinu, en ekki öfugt.
Þá hafa þau einföldu sannindi viljað gleymast að menntun er
fyrst og síðast fólgin í eflingu dómgreindarinnar hjá þeirri sjálfs-
4 Sjá ítarlegri umfjöllun um greinarmun fræðslu og menntunar í grein minni
„Menntun og stjórnmál“ í Pœlingum 1987, bls. 340-342. Sjá einnig grein Ólafs
Páls Jónssonar, „Skóli og menntastefna“ í Hug 2007, bls. 94-109.