Skírnir - 01.04.2009, Page 219

SKÍRNIR FRJÁLSHYGGJAN, SJÖUNDA PLÁGA ÍSLANDS 217
lýðshreyfingin er ekki hafin yfir gagnrýni, og ekki skal hér mælt með
valdagírugum verkalýðsforkólfum sem nota verkfallsvopnið til að
efla eigin hag. En bæði Hannes og Þorvaldur eru alltof neikvæðir í
garð þessarar hreyfingar.
Þriðja staðhæfingin sem Hannes endurtekur er að alrangt sé að
telja frjálshyggjuna græðginnar megin í tilverunni. I svari sínu við
ádrepu Páls telur Hannes sýnilega að rektorinn fyrrverandi sé þess-
arar skoðunar (Hannes H. Gissurarson 2008: 482-483). Þetta sé vit-
leysisskoðun, frjálshyggjumenn vilji að menn séu frjálsir til að velja
milli græðgi og nægjusemi, eigingirni og samhygðar. En er þetta rétt?
Hannes athugar ekki að hagfræðingar á borð við Milton Friedman
segja að öllum sé fyrir bestu að markaðsgerendur reyni að hámarka
gróða sinn, það sé efnahagslífinu beinlínis skaðlegt ef þeir geri það
ekki. Markaðurinn virki sem sagt best við þau skilyrði að menn séu
almennt gráðugir og eigingjarnir (t.d. Friedman 1962). Nefna má að
frjálshyggjumenn telja öllum fyrir bestu að almenningur sé ekkert að
vasast í pólitík heldur sinni bara sínum litla heimi. Ef almenningur er
virkur í stjórnmálum þá sé hætta á að hann efli vald ríkisins og grafi
þar með undan frelsinu (t.d. Schumpeter 1976: 169-183).1 Þeir athuga
ekki að besta leiðin til að gera alþýðu manna fráhverfa stjórnmála-
vafstri er sú að menn hætti að hafa hugsjónir og stundi neyslu sem
grimmast. Græðgin er besti bandamaður þess sem frjálshyggjumenn
kalla „frelsi“. Þannig grafa þeir undan eigin rökum hvað sem þeir
ætluðu sér og verða í reynd talsmenn eigingirni og græðgi. Þeir eru
guðspjallamenn græðginnar. Málflutningur þeirra er því þversagna-
kenndur. Margt er líkt með skyldum, kommúnistar hafa fagrar hug-
sjónir um samkennd og lýðræði en þversagnir í kenningum þeirra
leiða til þess að þeim hefur reynst erfitt að raungera hugsjónirnar.
Ég get ekki stillt mig um að gagnrýna þá frjálshyggjuhugmynd að
græðgi sé góð og leiði til þess að athafnamenn veiti mönnum vinnu
og efli hagvöxtinn. En á þessu eru meinbaugar að minni hyggju. I
fyrsta lagi er erfitt að fá Kana til að stunda vísindarannsóknir því þeir
vilja allir verða ríkir. En um leið eru vísindarannsóknir einn helsti
1 Schumpeter var reyndar sérvitringur sem rakst illa í flokki og verður vart
kallaður „eiginlegur frjálshyggjumaður". En afstaða hans til lýðræðis var mjög
frjálshyggjuleg, mig minnir að frjálshyggjuhugsuðurinn Friedrich von Hayek
segi eitthvað svipað.