Syrpa - 01.04.1947, Blaðsíða 7

Dr. BJÖRN SIGFÚSSON :
KVEÐSKAPUR
III. grein um bragfrœði
HENDINGAR OG DÝRT RÍM í FERSKEYTLUM
Hendingar eiga miklu lengri þróunarsögu en
ferskeytti hátturinn. Þeirra skal því getið hjá
fornskáldum fyrst. Hendingar eru atkvæði, sem
hafa áherzlu og ríma hvert við annað, þannig sem
dæmi sýna hér á eftir.
Björn Breiðvíkingakappi sigldi svelluðu, sýldu
skipi heim úr Austurvegi og hugsaði til konunn-
ar, sem hann unni. Hann kallar sjóinn svanafold
og kveður:
Sýlda skar eg svanafold
> súðum, því að gæibrúðr
ástum leiddi oss fast
austan með hlaðið flaust.
Þetta er lielmingur dróttkveðinnar vísu. Enda-
rím er ekkert, en innrím í hverri braglínu. Inn-
rírnið súð:brúð og aust:flaust hefur algera sam-
svörun og slík rírnorð kallast aðalhendingar. Þær
eiga að vera í öllum jöfnum braglínum drótt-
kvæða háttarins (2., 4., 6. og 8.). En í hinum (1.,
3., 5. og 7.) eiga að vera svonefndar skothending-
ar með hálfgerða samsvörun, og þannig er hér
innrímið sýld:fold, — ást:fast.
Ýmsir hættir svo sem oddhendur liafa fengið
innrím á síðari öldum, nokkuð skylt hinu drótt-
kvæða innrími. En hér skal fyrst sinnt því, sem
mikilvægast varð, og það er þróun sambands milli
endaríms tveggja eða fleiri braglína og endaríms
► í dróttkvæðunum, sem ríma ekki braglínur sínar
saman, heldur aðeins 2 hendingar sömu brag-
línu hverja við aðra. Hyggjandi er þá að vísum,
sem brjóta braglög dróttkvæðanna án þess að
verða háttleysa, því að þannig er það, sem nýir
hættir fæðast.
Vísa er eignuð Grími Úlfssyni, meðan hann var
ungur í Noregi og lítt við hirðljóð taminn, og
raða ég braglínum hans eftir geðþótta hér:
Nú er hersis hefnd við
liilmi efnd.
Gengur úlfur og örn yfir
ynglings börn.
Flugu höggvin hræ Hallvarðs
á sæ.
Grár slítur undir ari
Snarfara.
Reynið að lesa vísuna með sem ólíkustum
háttabrigðum og alloft, þangað til hvert orð í
henni fær nokkurn þunga og samhengi við allt,
sem á undan því fer. Dróttkvæð fallandi dugir
vart til þess, þótt braglínulengd hennar sé áþekk
þeirri, sem tíðast er lesin í þessari stöku (Nú er
hersis hefnd / við hilmi efnd). Fornyrðislag er
þó enn fjarstæðara, línustyttra og innrímslaust og
endarímslaust. Lesum því vísu Gríms sem óbund-
ið mál svo oft, sem þarf til þess, að úr henni
fæðist nýr bragarháttur í vitundinni. Atvik voru
minnistæð, þegar lnin var ort. Uppreisnarmenn
höfðu unnið konungslið, brytjað fjandmenn fyrir
borð í sjóorustu og hent líkum sumra fyrir erni
og úlfa. Þórólfs bónda á Sandnesi var grimmilega
he’fnt á Haraldi konungi lúfu og allrar kúgunar.
Vísan barst konungi sem ögrun og uppreisnar-
boðskapur. Var sem hornaþytur og hergjöll skyldi
ymja honum í eyrum, er hann heyrði hana. Og
þrungin er hún móði og kynngi Kvöldúlfsniðja.
Leggjum nú aftur dróttkvæðahlustir við og
finnum innrím. Þá koma aðalhendingarnar
liefnd-.efnd, — örn:börn, — hrœ:sœ, og loks koma
í undarlegri, jafnvægislausri bendu langa atkvæð-
ið grár með þrjú stutt rímatkvæði móti sér: ari
Snarfara. Þetta urrandi rím seinast er ekki fagurt,
en við hverju var að búast af Grími reiðum?
I þrem fyrri fjórðungum vísunnar eru venju-
legar aðalhendingar, sem hafa færzt frá því að vera
S YRPA
85