Syrpa - 01.04.1947, Síða 30

1. Helgi Pálsson. var aldrei bóndi eða hafði nein manna-
forráð, nema það að hann var þrjár sumarvertíðir formaður
í Seléy fyrir Andrés Eyjólfsson, bónda að Helgustöðum, á bát
hans, „Reyðarfirði", sem hann drukknaði af.
2. Vindstaðan var norðaustan, en ekki suðvestan.
7. Seleyingar gerðu alls ekki ráð fyrir, að svona mundi fara,
og voru þvi ekki viðbúnir, en svo vel vildi til, að snarmennið
Jón Stefánsson frá Sómastaðagerði var nýkominn af sjó á bát
sínum, „Elliða“, og honum var fljótlega hrundið á flot með
átta mönnum.
4. Stefán og Helgi voru báðir búnir að missa af og sleppa
handfesti af kjölnum og horfnir í djúpið, áður en „Elliði"
kom að, svo að hið ótrúlega samtal, er greinin nefnir, átti sér
ekki stað og gat ekki fram farið þar. I greininni eru orð, sem
eignuð eru Stefáni. en Helgi talaði þau eða lík orð, er hann
sá Stefán hverfa þegjandi og hljóðalaust í djúpið, og kastaði
sér í sjóinn. Hitt var talið jafnvíst, að þó Stefán hefði séð
Hclga hverfa í djúpið, mundi hann ekki sjálfráður hafa sleppt
taki, því að hann var lífsglaður maður og hafði haft að sögn
rika ástæðu til að vilja lifa.
5. Slysið vikli til lengra frá Seley en ráða má af greininni.
Bátnum var kollsiglt utan við svonefndar Súlur, um 12—1300
faðma frá Seley. En að Krossanesi frá Seley eru taldir um
3000 faðmar.
Þar sem ég hef leyft mér að telja umrædda grein fara með
óviðunandi missagnir fyrir þá, sexn betur vita, mun ætlazt til,
að ég segi frá þessari slysaferð, og það skal ég gera eins og ég
heyíði þá Ásmund Jónsson og Jón Björnsson segja frá, en þeir
voru mennirnir, sem bjargað var af kjölnum, og áttu þá báðir
heima á Kirkjubóli í Vöðlavík, þar sem ég ólst upp. Líka
heyrði ég Einar Þorláksson, bónda að Kóngsparti, segja frá
björgunarstarfinu, en hann var einn með í þeirri för.
Frásögnum þeirra ber vel saman.
Frásögn Ásmundar og Jóns:
Við vorum að flytja alfarnir úr Seley og höfðum því ekkert
til að fara með út. Þegar við rerum út hjá Vaðsfjöru (á Krossa-
nesi) hafði Stefán orð á því, að vissara væri að fara á land og
taka steina í kjalfestu, og þetta studdum við. En Helgi kvað
þess enga þörf, sagðist hafa siglt „Reyðarfirði" í hvassara
veðri yfir Seleyjarála og hefði eigi sakað, og þar við sat. —
Þegar kom út um Súlur, jók vindinn. Vildi Stefán þá fækka
seglum, þar sem báturinn væri kjalfestulaus, en Helgi sagðist
hleypa bátnum upp í og hálsa báruna, ef með þyrfti. Það
gerði hann með þeim afleiðingum, að bátnum sló um á
einni bárunni, og sneri þá nær því upp i vindinn. Enginn bát-
verja missti hönd af bátnum. Helgi sleppti aldrei hendi af
stýrinu, heldur dró sig eftir því upp á kjölinn, því að stýrið
gat ekki farið af járnum ómanntekið. Stefán hafði stuðning
með fæti af aftari vantinum, meðan seglin voru að fara í kaf.
Eftir það lá báturinn rólega upp í vind og báru. Náði Stefán
þá upp á kjölinn. Jón hafði sama stuðning af vanta á fram-
mastri og náði sér svo upp á kjölinn, Ásmundur var fremstur
í bátnum og greip strax um kollubandið, hélt sér þar, þangað
til báturinn lá rólega; þá steig hann í kollubandslykkjuna og
varpaði sér upp á kjölinn tvo vegu. Það skal tekið hér fram,
að Ásmundur var líkamaléttur og hið mesta lipurmenni, svo að
á orði var haft.
Þannig voru þeir allir á kjölnum, héldu sér í hann eða
sátu tvo vegu yfir hann. Þeim fannst vindurinn kaldur, þótt
sólin skini glatt, og dró því heldur af þeim. Að lítilli stundu
liðinni sáu þeir til bátsins frá Seley. Lifnaði þá heldur lífs-
vonin hjá þeim.
Þegar báturinn átti eftir um tvær strenglengdir að þeim,
var sem Stefán ætlaði að færa sig til, en missti þá handfesti
á kjölnum og hvarf sem steinn í djúpið. Þá er Helgi sá þetta,
hafði hann sagt:
„Við höfum fylgzt að hér, bezt við verðum samferða," sleppti
tökum og kastaði sér í sjóinn. Var hann horfinn, er báturinn
kom að bjarga þeim.
Ásmundur og Jón sögðu ennfremur svo frá, að þegar tölu-
vert vín var i Stefáni, hafi hann átt vanda til að fá krampa-
flog og orðið þá sem máttlaus. Töldu þeir því víst, að hann
hefði fengið slíkt aðsvif.
Einar Þorláksson heyrði ég segja þannig frá;
„Við vorum að setja „Elliða“ Jóns á Sómastaðagerði, er við
sáum þá á „Reyðarfirði" koma siglandi frá landi, en okkur
kom ekki til hugar að nein hætta væri á ferðum, því það var
enginn undirsjór, norðaustan smásævi, þægilegur seglkaldi
fyrir bát með góða kjalfestu í sér. Það kom því hálfflatt upp
á okkur, er við sáum, að „Reyðarfirði" var siglt um. En þá
voru snöggar hreyfingar og skipanir Jóns á Gerði. Var „Ell-
iða“ hrundið fram, átta menn fóru með; var róið öllum árum
og siglt fullum seglum að slysstaðnum, en þegar þar kom,
voru aðeins Ásmundur og Jón eftir á kjölnum, Jón orðinn
mjög magnþrota, en Ásmundur sem spánýr, var að berja sér
til hita á kjölnum."
Ég vil taka það fram, að þegar ég nokkrum árum síðar kom
fyrst til vers í Seley, heyrði ég talað um Helga Pálsson sem
sækinn, djarfan og mjög lipran sjómann, er fór sínar götur, en
ekki troðnar, þar sem því varð við komið.
27. marz 1947.
Ásmundur Helgason
frá Bjargi
„Syrpu“ er ánægja að flytja þessar sögur Ásmundar frá
Bjargi, þar sem i hlut á merkur fróðleiksmaður og sögur hans
eru athyglisverðar. Áður en grein Ásmundar barst „Syrpu“,
hafði Jónas Gislason sjálfur beðið fyrir leiðréttingu á því,
sem misfarizt hafði í uppskrift sögu hans, sem sé, að Helgi
var ekki bóndi, og því, að honum var ekki kunnugt um, að
björgunarmennirnir hefðu kallað til bátverjanna. Þetta síðara
var komið úr annarri gerð sögunnar. „Syrpa" hefur sem sé
fengið þriðju útgáfu þessarar sögu frá austfirzkri heimild.
Henni ber saman við sögu Jónasar, nema um tilefni þess að
þeir félagar fóru í sjóinn af kjölnum. Þar segir, að ósátt
nokkur eða metingur hafi verið milli sjómannanna í Seley
út af spilamennsku x landlegu.
Það er mjög algengt, að sögur hreytist í munnlegri geymd,
eða að til séu mismunandi gerðir þeirra. Þetta er alþekkt
úr íslendingasögum og þjóðsögum. Áþekkur munur og nú
hefur komið fram á þessari Seleyjarsögu er t. d. á frásögnun-
um um drukknun Eggerts Olafssonar. Það hefur einnig sýnt
sig i mörgum yngri sögum, að menn kunna þær í mismun-
andi myndum, eða skoða atburðina ekki frá sama sjónarmiði,
eins og t. d. hefur sézt á athugasemdum þeim, sem gerðar
hafa verið við frásagnir séra Árna Þórarinssonar og Þórbergs
Þórðarsonar eða minningar Eyjólfs á Hvoli, svo að nefnd séu
ný öndvegisrit. En ávallt er skylt að hafa það, er sannara
reynist.
Jónas Gíslason hefur sagt svo um sína sögu að lokum:
„Sögumaður minn var Sigurður Oddsson, bóndi á Kollaleiru.
108
SYRPA