Morgunblaðið - 12.08.2021, Side 35

35
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 2021
Húsavík Strandveiðibátur kemur til hafnar á Húsavík og kirkjan fallega blasir við í bakgrunni.
Hafþór Hreiðarsson
Það er gömul saga
og ný að stjórnvöld
reynast mjög treg til að
gefa eftir völd sem þau
hafa tekið sér. Í viður-
eigninni við faraldurinn
sætti fólk víða um heim
sig við að gengið yrði á
frelsi einstaklinga
vegna þess að um væri
að ræða tímabundið
ástand til að takast á
við sameiginlega ógn.
Í ljósi reynslunnar blasir við að
stjórnvöld muni nú vilja nýta aukin
völd sín í nýjum tilgangi. Það munu
þau gera með vísan í loftslagsmál.
Það er því tímabært að ræða hvort
og þá hvernig þeim verði heimilað að
beita auknum hömlum. Ef íslensk
stjórnvöld gera það á grundvelli
loftslagsstefnu undanfarinna ára
mun það fela í sér mestu frelsis-
skerðingu um áratuga skeið, minnk-
andi framleiðslu, lífskjaraskerðingu
og skila nákvæmlega engum árangri
í loftslagsmálum.
Ég geri ekki lítið úr mikilvægi um-
hverfismála. Þau voru t.d. eina um-
ræðuefni mitt í ræðu á fyrsta lands-
þingi Miðflokksins. En
umhverfismál eru líklega stærsta
fórnarlamb hinna stórskaðlegu
nýaldarstjórnmála þar sem allt snýst
um umbúðir og yfirlýst markmið
fremur en innihald og raunveruleg
áhrif.
Áður en ég vík að þeim aðferðum
sem duga best er rétt að líta til þess
sem er í vændum nú þegar stjórn-
völd og aðrir munu færa vald sitt yfir
daglegu lífi fólks frá sóttvörnum að
umhverfismálum.
Ný skýrsla
Nefnd Sameinuðu þjóðanna um
loftslagsmál (ICPP) hefur nú birt
nýja skýrslu um þróun þeirra mála.
Slíkar skýrslur eru ekki skrifaðar af
fólki með mjög ólíkar skoðanir, frem-
ur af aktívistum sem berjast fyrir til-
teknum viðbrögðum. Þrátt fyrir það
hafa skýrsluhöfundar gert athuga-
semdir við hvernig innihaldið hefur
verið túlkað og sett
fram í fjölmiðlum. Lík-
lega hafa þeir sem eru
yfirlýsingaglaðastir um
innihald skýrslunnar
ekki lesið hana enda er
hún rúmlega 4.000 síð-
ur að lengd.
Ólesin hefur skýrsl-
an verið gripin fegins
hendi og notuð sem
rökstuðningur fyrir
þeim heimsendaspám
sem haldið var mjög á
lofti þar til þær féllu í
skugga veirunnar um
sinn. Í hvert skipti sem verða ham-
farir tengdar veðurfari eru þær
tengdar við loftslagsbreytingar (sem
nýaldarpólitíkusar vilja nú gefa nýtt
nafn að hætti Orwells og kalla „ham-
farahlýnun“). Þótt popúlistar stökkvi
á alla slíka atburði og telji þá tilefni
til að veita stjórnvöldum aukin völd
til að hefta framþróun og skerða
frelsi almennings gleymist alltaf eitt
mikilvægt atriði. Það atriði kallast
samhengi.
Samhengið
Björn Lomborg hjá rannsókna-
veitunni Copenhagen Consensus
hefur verið ötull við að setja hlutina í
samhengi og fá stjórnmála- og emb-
ættismenn til að líta á heildarmynd-
ina og hvernig best megi nýta fjár-
magn til að bæta líf fólks. Björn og
félagar eru engir sérvitringar og
hafa aldrei efast um mikilvægi þess
að minnka losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Þetta eru afburðafræðimenn á
sínu sviði sem hvetja einfaldlega til
þess að litið verði til staðreynda og
heildaráhrifa. Þeir hafa útskýrt að
núverandi aðferðir muni skila nánast
engum árangri og bent á betri leiðir
til að bæta líf framtíðarkynslóða. Öll
vinna þeirra byggist á opinberum
gögnum og ekki síst skýrslum ICPP
og loftslagslíkönum Sameinuðu þjóð-
anna.
Með vísan í opinber gögn hefur
Björn sýnt fram á að tíðni náttúru-
hamfara sem tengja má veðurfari
hafi síður en svo aukist (þótt veður-
farsbreytingar geti haft áhrif). Einn-
ig það að þrátt fyrir gríðarlega fjölg-
un mannfólks og mjög aukna byggð
á þeim svæðum sem líklegust eru til
að verða fyrir áhrifum veðurfars-
tengdra hamfara sé fjöldi þeirra sem
látast af slíkum völdum aðeins brot
af því sem áður var. Fjöldinn hefur
fallið um meira en 99% á einni öld.
Framfaraþrá og vísindaleg nálgun
hafa skilað mannkyninu gríðarlegum
árangri. Það er því mikið áhyggju-
efni ef því verður nú fórnað á altari
öfgahyggju sem lítur á manninn sem
vandamál fremur en uppsprettu
lausna og framfara.
Þótt hamfarir tengdar veðurfari
hafi oft verið tíðari en nú og mannfall
margfalt meira liggur munurinn í því
að nú birtist hvert slíkt tilvik á for-
síðum blaða og vefmiðla og sem
stærstu fréttir í sjónvarpi. Það er svo
iðulega skilgreint sem sönnun á boð-
skap heimsendaspámanna og spárn-
ar aðlagaðar eftir á. Hver atburður
verður áminning um að heimsendir
sé á næstu skrælnuðu grösum.
Heimsendaspár
1972 varaði Maurice Strong, fyrsti
yfirmaður umhverfisstefnu SÞ, við
því að við (mannkynið) hefðum bara
18 ár til að koma í veg fyrir umhverf-
ishamfarir sem yrðu eins viðvarandi
og útrýming af völdum kjarnorku-
styrjaldar. Síðan þá hafa eftirmenn
hans reglulega fært endapunktinn
en jafnan gefið heiminum 5-10 ár.
Ákafamenn hafa svo nýtt þetta til að
boða yfirvofandi heimsendi.
E.t.v. telja einhverjir þetta nauð-
synlegt til að reyna að hafa áhrif á
fólk og stefnu stjórnvalda (tilgang-
urinn helgi meðalið). En er það skyn-
samlegt? Er skynsamlegt að nálgast
þetta stóra viðfangsefni út frá öfga-
trú, spá heimsendi, ýta stöðugt undir
ótta, ráðast af offorsi á gagnrýn-
endur og varpa fram yfirborðs-
kenndum lausnum?
Ég held ekki. Ég tel umhverfismál
mikilvægari en svo að það sé hægt að
eftirláta þau öfgahyggju nýaldar-
stjórnmálanna. Þessi mál, eins og
önnur stór viðfangsefni sem mann-
kynið hefur tekist á við, verða ekki
leyst öðruvísi en með skynsemis-
hyggju, rökræðu og vísindalegum
framförum.
Stefna íslenskra stjórnvalda
Stjórnvöld víða á Vesturlöndum
hafa ofurselt sig ímyndarnálguninni í
loftslagsmálum sama hvað það kost-
ar. Þegar bresk stjórnvöld sam-
þykktu markmið um kolefnis-
hlutleysi fyrir árið 2050 upplýsti
þáverandi fjármálaráðherra að það
myndi kosta talsvert yfir 1.000 millj-
arða punda að ná markmiðinu (yfir
175.000.000.000.000 krónur). Síðar
var sú tala álitin vanáætluð. Fyrir
slíka peninga væri hægt að ná mikl-
um framförum og bæta líf margs
fólks.
Loftslagsáætlun íslensku ríkis-
stjórnarinnar gerir ráð fyrir að land-
ið setji met í samdrætti losunar þrátt
fyrir að við höfum minna svigrúm en
nokkurt annað land til að minnka los-
un í ljósi þess að við erum nú þegar
með hæsta hlutfall endurnýjanlegrar
orku. Það að tilkynna einhliða að far-
ið verði umfram umsamin markmið
veikir auk þess samkeppnisstöðu
okkar og möguleika á að ýta undir
minni losun annarra.
Í loftslagsáætluninni birtist víða
nokkuð opinskátt mat og talsmenn
stefnunnar hafa á stundum verið
hreinskilnir um aðferðirnar. Flestir
ráðherrar hafa þó forðast að ræða
hvað þurfi til.
Afleiðingarnar
Það er í öllu falli ljóst að ekki er
hægt að ná markmiðinu nema með
því að draga úr framleiðslu innan-
lands, hækka skatta og gjöld á al-
menning og leggja á nýja til að stýra
neysluhegðun og hefta ferðafrelsi.
Minnka landbúnað, draga úr fjölda
ferðamanna og fækka ferðum Ís-
lendinga til útlanda. Minni fram-
leiðslu og neyslu má svo augljóslega
endurorða sem lakari lífskjör.
Störf og framleiðsla munu í aukn-
um mæli færast frá Vesturlöndum til
Kína og annarra vaxandi efnahags-
svæða. Allt þetta leiðir til aukinnar
misskiptingar þar sem færri hafa
efni á að reka og eiga bíl, ferðast eða
kaupa ýmsar vörur. Það verður ekki
leyst með grænum styrkjum (sem að
mestu hafa farið í að niðurgreiða
dýra bíla) eða nýjum „grænum“ há-
tæknistörfum.
Lausnir
Vesturlönd hafa dregið úr eigin
losun með því að færa framleiðslu til
landa sem framleiða vörurnar með
kolabruna. Ef álframleiðsla flyttist
frá Íslandi til Kína myndi losun
nærri tífaldast.
Raunin er sú að það er best fyrir
loftslagsmál heimsins að við fram-
leiðum sem mest á Íslandi. Eftir-
spurn eftir vörum og lífsgæðum mun
bara aukast í heiminum. Milljarðar
manna vilja að sjálfsögðu vinna sig
upp úr fátækt og skert lífskjör á Ís-
landi eða annars staðar á Vestur-
löndum munu ekki koma í veg fyrir
það.
Það er ekki hægt að hverfa af
braut framfara. Þvert á móti, við
þurfum að leysa loftslagsmálin eins
og önnur stór viðfangsefni, með vís-
indum og annarri mannlegri hug-
kvæmni. Á því sviði eigum við Ís-
lendingar mikil tækifæri ef við látum
ekki heimsendaspámenn og aftur-
haldsöfl stöðva okkur.
Heimurinn þarf miklu meiri end-
urnýjanlega orku. Þar getur Ísland
gert ótrúlega hluti og þarf að nýta
tækifærin betur. Það mun þýða að
losun landsins aukist í stað þess að
minnka en á heimsvísu mun það
draga úr losun, reynast það besta
sem við getum gert í loftslagsmálum
og bæta lífskjör Íslendinga.
Eftir Sigmund Dav-
íð Gunnlaugsson » Loftslagsáætlun ís-
lensku ríkisstjórnar-
innar gerir ráð fyrir að
landið setji met í sam-
drætti losunar þrátt fyr-
ir að við höfum minna
svigrúm en nokkurt
annað land til að minnka
losun í ljósi þess að við
erum nú þegar með
hæsta hlutfall endurnýj-
anlegrar orku.
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
Höfundur er formaður Miðflokksins.
Öfgar og heimsendaspár leysa ekki loftslagsmálin
Á vefsíðu Stjórnar-
ráðsins er að finna upp-
lýsingar um réttar-
farsnefnd. Fram kemur
að dómsmálaráðherra
skipi hana. Hún hafi
það hlutverk að vera
ráðherra til ráðgjafar á
sviði réttarfars, m.a.
þegar samin eru frum-
vörp og aðrar reglur á
því sviði í samræmi við
áætlun og áherslur ráð-
herra. Þá er gert ráð fyrir að nefndin
veiti umsagnir um frumvörp og aðrar
tillögur sem varða réttarfar.
Ljóst er að þessi verkefni flokkast
undir framkvæmdarvald, þ.e. svo-
nefnd stjórnsýsluverkefni. Á lögmæti
þeirra kann að reyna í dómsmálum.
Í pistlinum um nefnd þessa á vef-
síðunni kemur fram að þrír af fimm
nefndarmönnum koma nú úr röðum
skipaðra dómara við Hæstarétt.
Tveir þeirra sátu í nefndinni þegar
þeir voru skipaðir dómarar á síðasta
vetri en sáu ekki ástæðu til að segja
af sér þessum stjórnsýslustörfum við
það tækifæri. Sá þriðji er núverandi
forseti Hæstaréttar. Hann er ekki
talinn líklegur til að afsala sér bitl-
ingum sem honum hafa verið fengn-
ir.
Skipunartími núverandi nefnd-
armanna er til 28. febrúar nk.
Flestum hugsandi mönnum ætti að
vera ljóst að ekki er við
hæfi að dómarar við
æðsta dómstól þjóð-
arinnar séu skipaðir til
að veita ráðherra aðstoð
við stjórnsýslu dóms-
mála. Þetta er ómur lið-
ins tíma.
Væri ekki ráð að nú-
tímakonan, sem nú
gegnir embætti dóms-
málaráðherra, óskaði
eftir að hæstarétt-
ardómararnir í réttar-
farsnefnd segðu af sér
þessum störfum hið bráðasta? Að
minnsta kosti muni hún gæta þess
við endurnýjun á mannvali í nefnd-
ina eftir næstu áramót að skipa
þetta fólk ekki aftur í þessa nefnd.
Fróðlegt væri að heyra að
minnsta kosti viðhorf hennar til
þessa málefnis. Kannski Mogginn
láti henni í té rými til þess?
Dómarar aðstoða ráð-
herra við stjórnsýslu
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Væri ekki ráð að nú-
tímakonan, sem nú
gegnir embætti dóms-
málaráðherra, óskaði eft-
ir að hæstaréttardóm-
ararnir í réttarfarsnefnd
segðu af sér þessum
störfum hið bráðasta?
Höfundur er lögmaður.