Morgunblaðið - 16.09.2021, Síða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2021
Verið velkomin
í sjónmælingu
Hamraborg 10, Kópavogi, sími 554 3200
Opið virka daga 9.30–18, laugardaga 11-14
25
ára
1996-2021
Millimál í fernu
VÍTAMÍN
&STEINEFNI
PRÓTEIN GLÚTENS LAKTÓSAORKA
ÁN ÁN
Næring+ er á lista Sjúkratrygginga Íslands yfir niðurgreidd
næringarefni fyrir þá sem eiga gilda innkaupaheimild.
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
K
veikjan að þessari bók er
sú að við hjá Hugarafli
höfum setið á mörgum
viðburðum og þingum
sem tengjast geðheilbrigðismálum
og þá sérstaklega með áherslu á
ungt fólk í vanlíðan. Við vorum oft
eina unga fólkið í salnum og nánast
aldrei var fólk að tala um persónu-
lega reynslu uppi á sviði. Þar var
forstöðufólk úrræða eða annað ráða-
fólk. Það sem fyllti mælinn hjá okk-
ur var pallborð þar sem spurt var:
Hvers vegna líður
ungu fólki illa?
Engin ung mann-
eskja var á sviðinu
til að svara,“ segja
þær Svava Arnar-
dóttir og Fanney
Björk Ingólfs-
dóttir, tvær af sex
höfundum bók-
arinnar Boðaföll,
en hún sýnir fram á nýjar nálganir
varðandi sjálfsvígsforvarnir og
sjálfsskaða byggðar á persónulegri
reynslu höfunda. Félagasamtökin
Hugarafl gefa bókina út og hinir höf-
undarnir eru Agla Hjörvarsdóttir,
Harpa Sif Halldórsdóttir, Hrefna
Svanborg Karlsdóttir og Sigurborg
Sveinsdóttir.
„Við vildum snúa þessum
áherslum við og Hugarafl var með
viðburð fyrir tveimur árum þar sem
voru pallborðsumræður ungs fólks
með persónulega reynslu af sjálf-
skaða, sjálfsvígshugsunum og sjálfs-
vígstilraunum. Ráðafólkið sem
venjulega sat í pallborðinu var í hópi
áhorfenda og áheyrenda. Í kjölfar
þess komumst við að því að við sem
höfum þessa reynslu, eigum svo
margt sameiginlegt, þótt hver og ein
persónuleg reynsla sé sérstök. Sam-
eiginlegu þræðirnir gáfu til kynna að
þetta er samfélagsmein og að breyt-
inga er þörf. Skoða þarf þessi mál í
stærra samhengi og spyrja: Hvað er
hjálplegt, byggt á persónulegri
reynslu fólks?“
Sett í óvirkt hlutverk
Eitt af því sem þær segja að
þurfi að breyta í samfélaginu og heil-
brigðisþjónustunni, er krafan um
greiningar til að fá hjálp í geðheil-
brigðiskerfinu.
„Okkar reynsla er sú að grein-
ing er einungis kerfisstimpill en seg-
ir ekkert um rót vandans og ekki
heldur um hvað er hjálplegt. Einnig
getur ákveðinn skaði fylgt því að fá
greiningu. Mörg okkar upplifa að fá
mismunandi greiningar á mismun-
andi tímum, af því líðan okkar var
mismunandi og ólíkir fagaðilar
greindu okkur. Með greiningu er
fólk sett í óvirkt hlutverk, það von-
ast eftir að einhver komi og bjargi
sér. Skilaboðin eru líka að þú sért
brotin og ómögulegur einstaklingur
sem þurfi að meðhöndla. Við höfum
séð hér í Hugarafli að vandinn er
ekki bundinn við okkur sem ein-
staklinga, heldur er það jaðarsetn-
ingin, mismununin, fordómar og
ójöfnuður í samfélaginu sem gerir
það að verkum að fólk upplifir van-
líðan. Mikil vanlíðan fylgir því þegar
fólk hefur orðið fyrir áföllum og of-
beldi. Við pössum inn í marga ólíka
jaðarsetta hópa, hvert með sínum
hætti, en sjúkdómsvæðingin er ekki
rétta nálgunin. Annað sem við vilj-
um breyta er að það sé upplýst sam-
þykki og samtal um alla þætti geð-
lyfjaávísana. Við viljum standa fyrir
að margir valmöguleikar séu í boði
til að velja úrræði og að upplýsingar
um kosti og galla séu veittar. Á
hverju byggir tiltekin lausn saman-
borið við einhverja aðra, hverjar eru
aukaverkanir lyfja og hvernig mun
ganga að hætta á þeim.“
Þarf ekki að berjast alla ævi
Þær segja að í bókinni sé fjöldi
tilvitnana í annað fólk en þær höf-
undana og það sé af ýmsum kynjum.
„Í sameiginlegu skrifunum er-
um við að horfa á þetta út frá víðu
sjónarhorni. Kaflarnir eru til dæmis
um samfélagið og rót vandans, um
bernskuna og uppeldisárin, um völd,
geðheilbrigðiskerfið og fleira. Við
erum að tala fyrir því sem er hjálp-
legt og um það sem okkur finnst að
þurfi að breyta. Inn á milli eru bein-
ar tilvitnanir í fólk undir nafni, því
það á ekki að ríkja skömm um þessi
mál. Við viljum opna umræðuna. Við
leggum ríka áherslu á að um er að
ræða raunverulega þjáningu þó við
höfnum geðsjúkdómastimplunum og
það sárvantar fjölbreyttar batasög-
ur í umræðuna. Við viljum koma því
á framfæri að við þurfum ekki að
berjast við þetta það sem eftir er
ævinnar. Því miður hefur umræða
tengd sjálfsvígum verið á þeim nót-
um í gegnum tíðina, að annaðhvort
föllum við fyrir eigin hendi eftir
þjáningu og vanlíðan, eða að þessi
líðan vari alla ævi. Ég man þegar ég
var á þessum stað að það dró tölu-
vert úr minni von að einu skilaboðin
sem ég fékk voru þau að fólk eins og
ég væri að berjast það sem eftir er
ævinnar. Ég væri komin með sjúk-
dóma og ég ætti því að draga úr
kröfum, draga úr framtíðardraum-
um, sætta mig við og læra inn á nýj-
an veruleika sem væri kominn til að
vera. Þetta reyndist alls ekki rétt,“
segir Svava. Fanney tekur undir
þetta og segist hafa fengið tilteknar
greiningar og fengið að heyra hverj-
ar batahorfur væru fyrir fólk með
slíkar greiningar.
„Við það setti ég mig inn í staðl-
aðan kassa og fannst að ég gæti ekki
ætlast til mikils bata. Síðan kom í
ljós að það var alls ekki þannig. Í
bókinni er kafli um bata og þá hug-
myndafræði sem Hugarafl byggir á.
Mér fannst mjög kröftugt þegar ég
kom fyrst hingað í Hugarafl að ég
mátti skilgreina batann minn sjálf,
að hann þyrfti ekki að vera eins og
hjá neinum öðrum.“
Að hafa trú á framtíðina
Þær segjast eiga það sameigin-
legt að valdefling skipti öllu máli í
þeirra eigin bata.
„Það er sú hugmyndafræði sem
er leiðarstef í starfsemi Hugarafls.
Valdefling er líka verkfæri sem við
notum dags daglega. Þetta snýst um
að við séum við stjórnvölinn í eigin
lífi, endurheimtum þau völd sem við
höfðum áður og trú á framtíðina.
Trú á að við náum bata og finnum að
við getum haft áhrif til góðs, bæði á
eigið líf og í kringum okkur. Fólk
þarf að koma út úr skápnum, sem er
orðalag fengið að láni úr annarri
réttindabaráttu, en snýst um að við
höfum ekkert til að skammast okkur
fyrir.“ Þær segja stóran þátt í þeirra
bataferli vera að berjast fyrir mál-
efninu og gefa af sér.
„Ég hef verið í ýmsum úrræð-
um frá því ég var mjög ung og þá var
ég oft að þiggja hjálp, en þegar ég
kom hér inn sem sjálfboðaliði, þá gat
ég líka gefið af mér. Ég varð hluti af
virku samfélagi og stór hluti af mínu
bataferli hefur verið að fá hlutverk.
Mér finnst gott að geta gefið gamalli
þjáningu tilgang. Stór hluti af því að
æfa valdeflingu er að taka að sér
allskonar verkefni á eigin forsendum
og styðja aðra, að fá að nota hluta úr
okkar lífi sem voru vondir, öðrum til
góðs,“ segir Fanney.
Fann alltaf nýjan botn
Svava segir mikilvægt að gefa
og þiggja, jafnvel þegar við erum í
mikilli andlegri vanlíðan og þurfum
að leita aðstoðar.
„Ég fór í alls konar hefðbundna
geðheilbrigðisþjónustu áður en ég
kom í Hugarafl og þar var ég alltaf í
því hlutverki að þiggja. Ég átti að
vera þakklát og hlýða, sem ég gerði
samviskusamlega, ég fylgdi öllum
fyrirmælum og tók öll geðlyf sem
mér voru ávísuð, en mér leið sífellt
verr. Ég fann alltaf nýjan botn. Ég
held það sé okkur öllum sammerkt
að þurfa að finna að það sé þörf og
ástæða fyrir því að við séum á lífi,
sérstaklega í þessari líðan sem bókin
er skrifuð út frá. Ég upplifði að ég
væri byrði á samfélaginu og að það
væri best fyrir alla að ég færi úr
þessi lífi. Það breytti miklu að koma
í Hugarafl, því jafnvel þegar mér
leið ansi illa, þá skipti öllu máli að
finna að ég gat líka gefið, að ég væri
ekki blóðsuga á öllum.“
Fanney bætir við að það sé al-
gengt þegar fólk sé komið í öng-
stræti og mikla vanlíðan, að upplifa
sig ekki sem hluta af samfélaginu.
„Við tilheyrum ekki, erum utan-
veltu. Þetta er svo raunveruleg og
mikil þjáning, en við erum að
smætta hana niður í geðsjúkdóms-
stimpla og gefa fólki lyf. Sendum svo
viðkomandi jafnvel aftur út í óörugg-
ar heimilisaðstæður og óbreytt
ástand.“
Þær segjast í bókinni tala fyrir
nýjum forvörnum á þeim forsendum
að bæta lýðheilsu almennings heilt
yfir.
„Að vinna gegn fátækt og jaðar-
setningu, auka jöfnuð í samfélaginu
og uppræta fordóma. Þannig kom-
um við í veg fyrir að margir þurfi að
ganga þann erfiða stíg sem við höf-
um gengið og farið í jafn mikla van-
líðan og við. Þetta léttir líka á kerf-
inu, að fjárfesta í sjálfsvígsforvörn-
um sem hjálpa öllu samfélaginu. Það
tekur tíma, en það mun skila sér í að
færri einstaklingar lenda í öng-
stræti.“ Úgáfuhófi verður streymt í
beinni í dag á Facebook-síðu Hugar-
afls. Bókin fæst í bókabúðum og hjá
Hugarafli.
Skömm á ekki að ríkja um þessi mál
September er alþjóðlegur
mánuður sjálfsvígs-
forvarna. Félagasam-
tökin Hugarafl gefa í dag
út bókina Boðaföll, en
bókin sýnir fram á nýjar
nálganir varðandi sjálfs-
vígsforvarnir og sjálfs-
skaða, byggðar á reynslu
höfunda.
Morgunblaðið/Eggert
Samhentar Fanney og Svava segja að það sárvanti fjölbreyttar batasögur í umræðuna um sjálfsskaða og sjálfsvíg.
Nú þegar haustið leggst að okkur
með kólnandi dögum er um að gera
að nýta tímann áður en fer að frjósa,
og sækja sér góðgæti út í náttúruna.
Blessuð berin bláu og svörtu, í þeim
er hægt að geyma sumarið fram á
vetur í frysti eða sem saft eða sultu.
Ekki bíða lengur, skellið ykkur í berja-
mó ef hann hangir þurr. Ánægjan er
alltaf mikil að lesa ber af lyngi.
Hver að verða síðastur
Nú er lag að
fara í berjamó
Morgunblaðið/Ómar
Bláber Bosmamikil ber eru góðgæti.