Morgunblaðið - 23.12.2021, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 2021
„Póstarnir hér á landi eru ýmist
gangandi menn sem síga áfram á
sínum tveimur jafnfljótum, opt
hlaðnir allmiklum byrðum bæði í
bak og fyrir; með þessar byrðar
verða menn þessir að paufast
áfram í illviðrum og ófærðum og
má geta því nærri hversu ógreið-
lega hlýtur að sækjast ferðin á
þennan hátt, eða að póstarnir
verða að brjótast með klyfjaða
Paufast áfram í ill-
viðrum og ófærðum
hesta um illa og ógreiða vegi
þjettskipaða torfærum og ófær-
um, eður þá um fullkomnar veg-
leysur, svo sem snævi þaktar
heiðar og öræfi, sem ekki hafa
svo mikið sem kaldan, auðan
torfkofa að bjóða ferðamann-
inum, honum til skjóls, ef mann-
drápsveður dettur á.“ (Jens Páls-
son, prestur og alþingismaður,
um landpóstana seint á 19. öld.)
Þekktast úr ferðum Hallgríms
Jónssonar, norðanpósts árin 1806
til 1835, er að hann var eitt sinn
rændur á ferð að norðan og suður
og þótti það með ólíkindum.
Sagan segir að 12. júlí 1809
hafi Hallgrímur lagt upp frá
Möðruvöllum í Hörgárdal með
bréf og peningasendingu til stift-
amtmanns og annarra fyr-
irmanna syðra. Sama dag lagði
Jörundur hundadagakonungur
upp norður í land til að kanna og
styrkja veldi sitt. Með honum í för
voru sex lífverðir í einkennisbún-
ingi, vopnaðir pístólum og sverð-
um. Óljóst er hvar pósturinn og
Jörundur hittust en líklega hefur
það verið í Skagafirði eða Húna-
vatnssýslum.
Hallgrími mun ekki hafa þótt
árennilegt að standa upp í hárinu
á „alls Íslands verndara og hæstr-
áðanda til sjós og lands“, eins og
Jörundur titlaði sjálfan sig eftir
valdatökuna. Hann er sagður
hafa rænt bréfum og pen-
ingasendingu sem var 899 rík-
isdalir og 69 skildingar. Pen-
ingana notaði hann til að greiða
embættismönnum laun og halda
góðum, eftirlaun til áhrifamanna
og ýmsar skuldir – en bréfunum
mun hann hafa skilað samvisku-
samlega til skráðra viðtakenda.
(Úr sögu landpóstanna.)
Norðanpóstur rændur
Leið norðanpóstsins
Reykjavík-Víðimýri
1885
Póstafgreiðslur
Bréfhirðingar
Heimild: Póstsaga Íslands
Grunnkort: Royal Geo-
graphical Society 1882,
islandskort.is
Reykjavík
Arnarholt
Staður
Sveinsstaðir
Víðimýri
Mosfell
Saurbær
Hestur
Staðarbakki
Lækjamót
Botnstaðir
Reykir
VIÐTAL
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
„Ég hef ferðast mikið á milli Norð-
ur- og Suðurlands, ekki síst á hest-
um. Oft hef ég verið á götum norð-
anpóstsins eða í nágrenni þeirra,“
segir Magnús Pétursson, fyrrver-
andi ríkissáttasemjari, sem gengur
eða ríður, oft í góðum félagsskap,
leiðina sem norðanpósturinn fór í
yfir tvö hundruð ár og allt fram á
fyrstu áratugi síðustu aldar. Hann
einbeitir sér að leiðinni úr Reykja-
vík í Skagafjörð en í síðarnefnda
héraðinu ólst hann upp að hluta og
heldur tengslum við gömlu heima-
hagana.
Vegna þessa áhugaverkefnis hef-
ur Magnús rifjað upp upphaf og
sögu póstsamgangna hér á landi,
ekki síst með lestri „Söguþátta
landpóstanna“ eftir Helga Valtýs-
son og „Póstsögu Íslands“ eftir
Heimi Þorleifsson, en tekur einnig
tali heimamenn sem þekkja leiðir
póstanna og aflar sér upplýsinga
um líklegar leiðir og gamlar götur á
milli póstafgreiðslustaða og bréf-
hirðinga.
Upphafið í tilskipun konungs
Landsnefndin sem starfaði 1770-
1771 kom inn á lélegar samgöngur í
landinu. Ekki var hægt að tala um
vegi og engar skipulegar bréfasend-
ingar voru þótt þeim hafi verið
komið á í öðrum hlutum Danaveldis
löngu áður. Kristján sjöundi Dana-
konungur gaf út tilskipun á árinu
1776 um að komið yrði á lágmarks-
póstsamgöngum milli amtmanna og
stiftamtmanns á Bessastöðum.
Sýslumenn áttu í upphafi að sjá um
flutning póstsins á milli sýslu-
mannssetranna. Fljótt sáu menn að
heppilegt væri að fela einum til-
teknum manni þessa flutninga.
Raunar liðu sex ár frá útkomu til-
skipunarinnar þar til fyrsta ferðin
var farin, póstferðin að norðan til
stiftamtmanns 1783. Einnig voru
sunnanpóstur, austurpóstur og
vesturpóstur og auka- eða héraðs-
póstar sem tengdust landpóstunum
á ýmsum stöðum.
Fyrsti norðanpósturinn var
Gunnar Rafnsson og sinnti hann
embætti konungs í meira en tvo
áratugi. Hann fór með átján bréf í
fyrstu ferðinni, segir sagan. Var
stundum látinn hafa bréf „utan
tösku“ sem hann mátti afhenda á
Gengur og ríður
götur norðanpóstsins
- Magnús Pétursson hefur kynnt sér leiðir landpóstanna
- Fer í fótspor póstsins í áföngum með góðum félögum
Ljósmynd/Magnús Pétursson
Vatnsskarð Víða má greina gamlar götur sem póstarnir notuðu.
Hér er riðið um Vatnsskarð, á milli Húnavatnssýslu og Skagafjarðar.
Ljósmynd úr einkasafni
Svínaskarð Bjarki Bjarnason reið í veg fyrir póstinn og bað hann fyrir bréf
að Saurbæ, stílað á séra Hallgrím Pétursson, sálmaskáldið góða.
5 SJÁ SÍÐU 34
Farið um forna þjóðleið