Klifur : fréttablað Sjálfsbjargar, landssambands fatlaðra - 15.06.2003, Blaðsíða 17

Klifur
verið mjög mikil áhersla á að fatlað-
ir gætu búið í sjálfstæðri búsetu í
íbúðum. Viðkomandi búsetuform
hefur þróast, bæði á vegum opin-
berra aðila og síðan hafa félagasam-
tök beitt sér mjög fyrir byggingu
sjálfstæðra íbúða, eins og t.d. Ör-
yrkjabandalag Islands, sem á nú
tæplega 600 íbúðir. Öryrkjabanda-
lagið hefur einnig byggt sambýli og
leigt ríkinu.“
Að njóta jafnréttis á við aðra
Margrét segir það hafa verið afar já-
kvæða þróun að leggja stofnanir
niður í þeirri mynd sem þær voru og
leggja meiri áherslu á sambýli og
sjálfstæða búsetu með stuðningi. „í
því sambandi vísa ég í hugmynda-
fræði sem upprunnin er á Norður-
löndunum upp úr 1950 en barst ekki
til íslands fyrr en 1970-80. Hún fel-
ur í sér að fatlaðir eigi að njóta jafn-
réttis á við aðra þegna þjóðfélagsins
og þeir eigi að vera virkir þegnar í
þjóðfélaginu og að félög þeirra eigi
að hafa áhrif á uppbyggingu þjón-
ustu við fatlaða. Það er óhugsandi
að fólk sem býr á stórum stofnunum
geti orðið virkir þegnar í þjóðfélag-
inu. Við köllum þetta altækar stofn-
anir þar sem einstaklingurinn býr,
vinnur og fær aðhlynningu en hann
er algjörlega inni á stofnun. Hann
er ekki úti í samfélaginu, en það er
einmitt grundvallaratriði í sambandi
við réttindi fatlaðra, að þeir hafi
þann rétt að geta tekið þátt í samfé-
laginu og notið þeira gæða sem það
býður upp á. Hvað t.d. börnum við-
kemur þá eiga fötluð böm að alast
upp hjá foreldrum sínum, sam-
kvæmt lögum, og ganga í leikskóla
eins og önnur böm og fara síðan í
grunnskóla, framhaldsskóla, og há-
skóla. Þetta þekktist nánast ekki
1980. Ef við tökum t.d. mennta-
stofnanir þá standa þær nú alveg
opnar fötluðum, frá leikskóla og
upp úr. Varðandi búsetu þá eru það
talin réttindi fatlaðra að búa í al-
mennum íbúðahverfum eins og aðr-
ir og taka þátt í því sem er að gerast
í þeirra umhverfi. í sambandi við
atvinnu þá gildir sú hugmyndafræði
þar eins og í menntamálum og bú-
setumálum að það eigi að aðstoða
Margrét Margeirsdóttir, félagsráðgjafi
og fyrrverandi deildarstjóri málefna
fatlaðra ífélagsmálaráðuneytinu.
Mér finnst að fatlaðir mœttu
vera mun sýnilegri íþjóðfé-
laginu. Þeir verða að láta
meira á sér bera. Það mun
eflaust skila þeim betri ár-
angri í sinni baráttu.
fatlaða eins og hægt er til þess að
þeir geti orðið virkir á hinum al-
menna vinnumarkaði. Og því betur
sem aðgengi að menntuninni er, því
meiri möguleika hafa fatlaðir til
þess að geta tekið þátt á vinnumark-
aðnum þegar námi þeirra lýkur.
Þetta er það sem talið er að eigi að
stefna að og hefur verið stefnt að.
En til þess að fötluð börn geti alist
upp hjá foreldrum sínum þá þurfa
að koma til þjónustustofnanir,
skammtímavistunarheimili til þess
að létta álagi af foreldrunum og
stuðningsforeldrar til þess að styðja
þá í uppeldinu, vegna þess að það er
mikil álag að ala upp fatlað barn. Er
þau koma í leikskólann þarf að vera
sérfræðileg aðstoð til að hjálpa
þeim með tilliti til fötlunarinnar til
að ná sem mestum þroska og það
sama gildir í hinum almenna grunn-
skóla og framhaldsskóla. Hins veg-
ar fer þetta auðvitað eftir því hvers
eðlis fötlunin er. Ef ég tek t.d. barn
sem er hreyfihamlað þá þarf að-
gengið í skólabyggingunni að vera í
lagi. Sem betur fer hefur það breyst
mjög mikið á þessum áratugum og
samkvæmt gildandi lögum um
skipulags- og byggingamál verða
opinberar byggingar að vera að-
gengilegar fötluðum. Aðgengi að
ýmsum opinberum byggingum,
sem voru byggðar fyrir gildistöku
laganna, hefur hins vegar ekki ver-
ið kippt í lag. Þrátt fyrir að búið sé
að gera ýmsar lagfæringar á Há-
skóla Islands, þar sem á þriðja
hundrað fatlaðir nemendur stunda
nú nám, er enn ýmsu ábótavant.
Þjóðleikhúsið og Alþingishúsið
hafa einnig oft verið nefnd í þessu
sambandi."
Hugtakið fatlaður
Margir úr röðum hreyfihamlaðra
hafa lýst yfir óánægju sinni með þá
þróun sem orðið hefur á hugtakinu
fatlaður. Samkvæmt henni eru allir
settir undir sama hatt, þ.e. í stað
þess að tala t.d. um þroskaheft fólk
þá er talað um fatlað fólk o.s.frv.
Getur þetta ekki valdið misskilningi
t.d. þegar verið er að ræða um skóla-
mál, vegna þess að það er annar
handleggur að tala um að hreyfi-
hamlaður einstaklingur fari í al-
mennan skóla heldur en þroskaheft-
ur einstaklingur. Hvaða skoðun hef-
ur Margrét á þessu? „Hugtakið fatl-
aður er tilkomið vegna þess að þeg-
ar lögin um aðstoð við þroskahefta
voru endurskoðuð 1983 og tóku
gildi 1. janúar 1984, þá komu lög
sem hétu Lög um málefni fatlaðra.
Um var að ræða sömu stjórnsýslu
sem búið var að byggja upp þ.e.a.s.
skipta landinu í átta þjónustusvæði
en lögin náðu hins vegar til mun
fleiri hópa en áður, s.s. þroskaheftra,
hreyfihamlaðra, blindra, heyrna-
skertra, geðfatlaðra og fjölfatlaðra
og þessvegna hefur orðið fatlaður
verið notað nokkuð mikið um hina
ýmsu hópa sem í rauninni hafa mis-
munandi fatlanir. Orðið fatlaður var
í raun fyrst notað af Sjálfsbjörg og
félagar þess eru fyrst og fremst
hreyfihamlað fólk. Eg tel að við
verðum alltaf að gera greinarmun á
því í hverju fötlunin er fólgin og við
vitum lrka að það eru sérstök félög
fyrir hinar ýmsu fatlanir t.d. félag
blindra, félag heymarskertra o.fl.
En það er hins vegar hægt að heim-
færa það að t.d. þroskahömlun, sem
17