Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.09.2021, Blaðsíða 5

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í september 2021
http://www.ætt.is aett@aett.is5
hestvagnatímabilið hófst. Þá var ekki lengur hægt
að fara brattan stíginn upp og niður Hellisskarðið,
ofan Kolviðarhóls, heldur var þá rudd braut
suður með Reykjafelli og upp á Hellisheiðina um
Hveradalabrekkur.
Gestgjafarnir
Á Kolviðarhóli var búið í 75 ár. Ebenezer
Guðmundsson, gullsmiður, var fyrsti gestgjafinn sem
var búsettur á Hólnum, stundum kallaður sæluhús-
vörður. Hann var þar aðeins í hálft annað ár. Með hon-
um var kona hans Sesselja Ólafsdóttir. Eftir henni er
haft að hvergi hafi henni liðið verr en á Kolviðarhóli,
þar hefði hún þolað bæði hungur og kulda. Þau hjón-
in þóttu bæði gestrisin og greiðvikin og það oftast um
efni fram. Af þeim hjónunum tóku við, árið 1880,
Ólafur Árnason og Málfríður Jónsdóttir til 1883.
Þriðji gestgjafinn var Sigurbjörn Guðleifsson
og kona hans Soffía Sveinsdóttir, en hún var dótt-
ir Hallberu gestgjafa í Lækjarbotnum, svo hún var
svæðinu kunnug. Þau héldu aðeins út í þrettán mán-
uði. 1883-1895 eru gestgjafar Jón Jónsson og Kristín
Daníelsdóttir, síðan dóttir þeirra Margrét og Guðni
Þorbergsson maður hennar, 1895 til 1906. Þá tóku við
Sigurður Daníelsson og Valgerður Þórðardóttir, fólk
sem allir Sunnlendingar þekktu eða könnuðust við.
Þau urðu síðustu gestgjafarnir á Hólnum.
Þegar Margrét og Guðni tóku við gestgjafahlut-
verkinu 1895 var nýtt tímabil í samgöngum og
hestvagnaöld gengin í garð. Gamla húsið á Hólnum
var nú orðið allt of lítið og aldamótaárið 1900 byggði
Guðni nýtt íbúðar- og gistihús við hlið hins eldra. Það
var allt úr timbri, en kjallari var úr steinsteypu. Hann
ræktaði tún og fékk að gera Kolviðarhól að bújörð í
Ölfushreppi, og var svo til 1936.
Verðskrá frá1888 til aldamótanna 1900 var lögð
fram af sýslunefndarmönnum í Árnessýslu:
Rúm kostar þar 10 aura nóttin, fyrir að þurrka
vosklæðin 5 aurar, venjuleg máltíð 25 aurar, pottur
af nýmjólk 12 aurar, bolli af molakaffi 10 aurar, 10
pund af töðu 30 aurar, fylgdarmaður ein klukkustund
20 aurar, fylgdarmaður heilan dag 100 aurar, hestlán í
klukkustund 10 aurar, hestlán allan daginn 100 aurar.
Á tímum Guðna og Margrétar kostaði rúmið 25-
50 aura, kaffibolli, brauðlaus, 10 aura og með brauði
25 aura. Heyið var dýrast því erfitt var að afla heyja á
Hólnum. Þegar menn fóru í verið á þorranum kom oft
fyrir að um 100 manns gistu samtímis á Hólnum.
Gestir
Flestir sem fóru um heiðina komu við á Hólnum
og þar gistu margir frægir menn, eins og Hannes
Hafstein, þegar hann kom frá því að vígja Sogsbrúna
1905, Einar Ben, þegar hann var sýslumaður í
Rangárvallasýslu og Grímur Thomsen þegar hann
kom frá vígslu Ölfusárbrúarinnar 1891. Baróninn á
Hvítarvöllum hafði þar einnig viðkomu þegar hann
fór til að athuga ölkelduvatn í Hengli, sem hann hugð-
ist nýta.
Þegar Einar Benediktsson gisti á Kolviðarhóli
ásamt konu sinni, kvartaði hann yfir háu verði á gist-
ingunni. Það var ólíkt Einari sem að jafnaði jós út fé.
Guðni bauðst þá til að gefa honum gistinguna, eins og
flökkurunum, en ekki þáði skáldið það.
Grímur Thomsen hafði sérstaklega stutt húsbygg-
inguna á Hólnum 1877 og gisti þar löngu seinna, þá
rúmlega sjötugur. Hann bað um tvennt: Þrjú staup
af brennivíni og að hestur hans yrði látinn í hús og
breitt yfir hann - og það tafarlaust. Ekki var hann þó
á Sóta sínum því hann var felldur 1882, þá 27 ára.
Þuríður formaður gisti einnig á Hólnum og séra
Matthías Jochumsson þegar hann var prestur í Odda,.
Hann segir frá því í ævisögu sinni, að hann hafi gisti
á Hólnum 1884 á austurleið. Ófærð var og hríðarveð-
ur og 40 ferðamenn höfðu þá verið hýstir á Hólnum.
Þeim gaf séra Matthías öllum staup af brennivíni og
síðan gengu menn til náða.
1907 kom Friðrik VIII við á Hólnum á leið sinni
austur í sveitir. Hann var vinsælasti konungur Íslands,
ekki síst eftir þessa ferð. Í veislu á Kolviðarhóli sagði
hann: Nú finnst mér ég hafa kynnst ríkjunum mín-
um báðum, Íslandi og Danmörku. Þessi orð þóttu
benda til þess að hann liti á Ísland sem sjálfstætt ríki.
Danskir stjórnmálamenn áttu í miklum vanda við að
útskýra þessi stórpólitísku orð konungs. Þetta voru
eldfim orð að mæla. Enn í dag velta menn því fyrir sér
hvers vegna hann tók svona til orða. Var hann hálfur?
Var þetta klaufaskapur eða gáleysi? Gerði hann þetta
af ásettu ráði og sá fyrir að innan skamms tíma yrði
Ísland sjálfstætt ríki?
Förufólk
En á Hólnum voru allir velkomnir, líka förufólk-
ið sem nóg var af fram eftir öldum. Meðal gesta á
Hólnum voru Jón Repp, Eyjólfur ljóstollur, Símon
Dalaskáld og Guðmundur dúllari. Jón Repp taldi sig
í röð heldri manna og vildi lát koma fram við sig sem
slíkan. Á dögum Snæbjarnar Guðmundssonar, fyrsta
Sigurður Guðmundsson
málari var hvatamaður
að söfnun fyrir nýju húsi
á Kolviðarhóli um 1870
og lagði fram teikningar
af því. Á þakinu átti að
vera turn með gluggum
og í þeim átti að loga ljós.
Blása átti í lúðra til að
vísa mönnum veginn og
hundar vera til taks við
leit að mönnum. Aldrei
sá hann þann draum
sinn rætast, því hann
lést 1874, þrem árum
áður en nýtt hús reis á
Kolviðarhóli.