Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.09.2021, Blaðsíða 9

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í september 2021
http://www.ætt.is aett@aett.is9
hvarf þaðan og enginn vissi um hana. Skúli Helgason
hélt uppi spurnum hana um skeið og til ellefu manna
var leitað upplýsinga, uns hún kom loksins fram hjá
Jóni Sigurðssyni smið á Laugavegi 54 í Reykjavík.
Hún hafði þá legið lengi í járnahrúgu í smiðju hans.
Einhvern tíma hafði verið komið með klukkuna til
Jóns og hún boðin sem brotakopar til bræðslu. Jón
keypti hana en tímdi ekki að bræða hana. Þá fal-
aði bóndi ofan úr Borgarfirði klukkuna og vildi fá
hana við heimagrafreit hjá sér. „En ég hummaði það
fram af mér“ sagði Jón. Og á síðustu árum var hún
gleymd, uns Jón var spurður um gripinn. Þá rifj-
aðist allt upp. Kólfinn vantaði í klukkuna og smíð-
aði Jón hann sjálfur, þá orðinn áttatíu og sex ára.
Renndi hann í rennibekk sínum og gaf klukkuna síð-
an til Byggðasafns Árnesinga þar sem Skúli var lengi
safnvörður. Mælti þá „Það er mikið að hún skyldi
ekki vera glötuð fyrir fullt og allt. Það er eins og það
hafi verið yfir henni einhver hulinn verndarkraftur.“
Byggðasafn Árnessýslu.
✽ ✽ ✽ ✽ ✽
Til vors
Mig langar að láta hér fljóta með góða sögu af Hólnum
sem sýnir stéttaskiptingu þeirra tíma. Þannig var að
einhverju sinni höfðu gestirnir og heimafólkið fengið
óskaplegan niðurgang og þá var mikil ásókn á kamr-
ana. Kaupmaður einn stórlátur, var þarna gestur, og
þurfti að bregða sér á kamarinn, þar sem ein vinnukon-
an sat og engdist. Honum þótti sá sem inni var þaul-
sætin og barði á kamarsdyrnar af miklum þunga og
spurði: Hvað ætlið þér eiginlega að vera hér lengi?
Aumingja stúlkan, sem heyrði að þetta var kaupmað-
urinn, vildi svara spurningu hans skilmerkilega og
sagði: Ég verð hér að minnsta kosti til vors!
✽ ✽ ✽ ✽ ✽
Hinsta gangan á Hellisheiði
Það var seint um haust, trúlega 1784, að förufólk
bankaði upp á á Reykjum í Ölfusi, þar sem nú er
Hveragerði. Þetta voru hjón á miðjum aldri með
þriggja ára son sinn með sér. Þau voru tötralega til
fara og skórnir slitnir upp að varpa. Þau voru á leið
vestur yfir heiði í leit að betra lífi og áttu að baki langa
göngu, voru á flótta undan Skaftáreldum sem höfðu
með sinni eitruðu blámóðu og eldstraumum svift þau
aleigunni, bæði börnum og búi. Aðeins litla drenginn
sinn, þriggja vetra, höfðu þau með sér. Heimilisfólkið
tók eftir því að þau báru einnig pokaskjatta úr skinni
með Vídalínspostillu, með hörðum spjöldum auk eir-
ketils en þessa hluti höfðu þau gripið með sér úr bæn-
um sér til trausts og halds.
Förufólkið þáði hressingu og hélt svo ferð sinni
áfram vestur heiðina, Hellisheiðina. Stuttu seinna
spilltist veðrið og gekk til útnyrðingsáttar með köld-
um krapahryðjum.
Þegar saga þessi gerðist var á Reykjum göm-
ul kona, forn í lund og talin forspá. Þegar förufólkið
gekk úr hlaði heyrðist sú gamla tauta að bágt ættu þeir
nú sem á heiðina héldu. Þegar menn inntu hana eftir
því hvað hún meinti sagði sú gamla:
Dimmur þótti mér dauðaskugginn yfir fólki því er
fór héðan í dag. Yfir því var feigðarfylgja og mun það
eiga skammt eftir ólifað. En sárast þótti mér að sjá
örlög sveinsins unga. Í honum var svo mikið manns-
efni, en enginn fær umflúið sitt skapadægur. Segir
mér svo hugur um að bein þessa fólks muni á sínum
tíma verða hér moldu hulin í kirkjugarðinum. En er
þetta kemur fram mun ég sjálf verða lögst á bakið og
mín bein tekin að fúna. Síðan þagnaði kerlingin en tár
hrukku af hvörmum hennar. En það er skemmst frá
því að segja að næsta vetur andaðist kerlingin og var
jarðsett í kirkjugarðinum á Reykjum.
Leið svo tíminn, sumir segja 8 ár aðrir 12, þá var
það vor eitt að smalamenn úr Ölfusi fundu mannabein
sunnanvert í Hengladölum. Þetta voru þrjár beinagrind-
ur sem lágu hlið við hlið í hraunskúta einum. Ein var
stærst, greinilega af karlmanni, önnur minni, trúlega af
konu og milli þeirra lítil beinagrind af barni. Lítið var
um fataleifar en það sem vakti athygli smalanna var
forláta eirketill og pokaskjatti sem molnaði þegar þeir
tóku hann upp og við blasti bók með tréspjöldum og
látúnsspennum. Reyndist það vera Vídalínspostilla,
en ekki varð blöðum hennar flett fyrir fúa. Beinin voru
nú að beiðni Arnarbælisprestsins færð til greftrunar á
næsta kirkjugarð, en það var einmitt að Reykjum í
Ölfusi. Mönnum þótti þessi fundur næsta furðuleg-
ur og þá rifjaðist upp frásögnin um förufólkið sem
hélt á heiðina, en af því höfðu engar spurnir borist.
Þótt einsýnt að það hefði leitað skjóls í hraungjótunni
og örmagnast þar af kulda og vosbúð og borið þar
beinin. Menn minntust þá einnig orða þeirrar gömlu
og þótti hún hafa forspá verið. Presturinn lét smíða
kistu utan um beinagrindurnar þrjár og lagði hjá þeim
hina fúnu Vídalínspostillu, sagði að hún hefði ver-
ið þeim sálu nesti á vegferð lífsins og því skyldi hún
fylgja jarðneskum leifum þeirra ofan í jörðina. Kistan
var síðan grafin í Reykjakirkjugarði þar sem sú gamla
hafði hvílt um áratug. En eirketillinn var metinn til
verðs og dugði andvirði hans fyrir verði líkkistunn-
ar, svo mikils virði þótti hann. En atburður þessi og
aðdragandi hans var lengi í minnum hafður. Og lýkur
hér þessari sögu.
✽ ✽ ✽ ✽ ✽
Smiðurinn
Önnur álíka saga er frá árinu 1921. Þá var ungur mað-
ur, Guðbjartur Gestsson, á leið úr Ölfusinu og suður
yfir heiði laust fyrir jólin. Hann ætlaði að komast vest-