Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.09.2021, Blaðsíða 13

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í september 2021
http://www.ætt.is aett@aett.is13
1433 gefur svo Guðríður nokkur Ingimundardóttir,
þáverandi eigandi Hóla, Viðeyjarklaustri jörðina fyrir
sál Vigfúsar Ívarssonar hirðstjóra, bónda síns og son-
arins Erlendar. Upp úr því var farið að kalla jörðina
Klausturhóla, þótt aldrei væri þar klaustur.
Í um hundrað ár frá 1652-1753 var rekinn spít-
ali fyrir holdsveika í Klausturhólum. Hann var síðar
fluttur í Kaldaðarnes. Hann var einn fjögurra slíkra
spítala, og var fyrir Sunnlendingafjórðung.
Kirkjur
Kirkja var í Klausturhólum alla vega frá lokum
fjórtándu aldar. Síðasta kirkjan í Klausturhólum var
byggð 1895 og rifin 1932 þegar kirkja var reist á
Stóru-Borg. Hluti af timbrinu úr gömlu kirkjunni var
notað í nýju kirkjuna. Síðasti presturinn sem þjónaði
Klausturhólakirkju var séra Stefán Stephensen, oft
kallaður Stefán „sterki“.
Vitað er um níu kirkjur í Grímsnesinu gegnum
aldirnar. Á Hömrum var kirkja í 500 ár, á Apavatni
í 300 ár, og svo voru kirkjur á Snæfoksstöðum,
Öndverðarnesi, Klausturhólum, Búrfelli, Stóru Borg
og nú á Sólheimum. Þegar grafið var á hlaðinu á
Hömrum fyrir nokkrum áratugum komu upp bæði
hauskúpur og beinagrindur. Þar er einnig örnefnið
Kirkjuflöt. Þannig leynist sagan við hvert fótmál.
Árnar og sögurnar
Þrjár ár afmarka Grímsnesið og koma þar víða við
sögu. Brúará afmarkar það að austan, Hvítá rennur
bæði austan og sunnan við sveitina og Sogið rennur
vestan við. Ótal sögur tengjast þessum ám.
Brúará er lindá sem sprettur upp á Rótarsandi.
Hún er næst mesta lindá landsins. Lindár eru tærar
og með jafnt rennsli og hitastig. Meðalrennsli Brúarár
er 60-70 m3/sek. Jóni Gerrekssyni, Skálholtsbiskupi,
sem var danskur að ætt og illa þokkaður, var drekkt í
poka í Brúará við Spóastaði, árið 1433. Lík hans barst
niður ána og rak að landi fyrir neðan Hamra, við svo
kallaðan Ullarklett, en Brúaráin rennur í Hvítá nokkru
fyrir norðan Hamra. Ekki mátti úthella blóði biskupa
og því varð að drekkja honum.
Steinboginn
Frægasta sagan um Brúará er tengd steinboganum
sem lá eins og brú yfir ána og gaf henni nafn.
Þetta gerði fátæklingum vestan árinnar fært að
komast þurrum fótum í Skálholt til þess að betla sér
mat. Svo gerist það árið 1602, í miklu hallæri og
hungursneyð, að förumannsstraumurinn að Skálholti
var óvenju mikill, biskupsfrúnni til mikils ama. Þá
var þar biskup Oddur Einarsson.
Sagan segir að frúin hafi, án vitundar biskupsins,
sent bryta sinn að steinboganum og gert honum að
brjóta hann niður, hvað hann og gerði. Biskupinn varð
æfur þegar hann frétti þetta og ávítaði brytann mjög og
sagði að hvorki sér né honum mundi happ af standa,
en talið var að Oddur biskup væri forspár og sæi sýnir.
Skömmu síðar drukknaði þessi bryti í Brúará.
Biskupsfrúin fór heldur ekki varhluta af áhyggj-
um biskupsins sem sagði að illt mundi af hennar ráð-
um hljótast. Það varð og, því tvö yngri börn biskups-
hjónanna voru sögð líða fyrir þessa gjörð. Sonurinn
Eiríkur hafði mikinn vitsmunabrest og dóttirin
Margrét var kvenna fríðust öðrum megin í andliti,
með fagurrjóða kinn og blómlega, en hin kinnin var
hvít og visin. Hún var trúlofuð séra Þórði Jónssyni í
Hítardal, en það fór fyrir bí og hún giftist aldrei. Var
hún þó með ríkari konum á sínum tíma og átti margar
jarðir. Hún bjó í Öndverðarnesi og var svo yfirgangs-
söm að Snæfoksstaðir, kirkjustaðurinn á næsta bæ,
féll í auðn um tíma.
En eftir stóð sú staðreynd að steinboginn var horf-
inn og ásóknin í Skálholt dvínaði.
Búrfell í Grímsnesi. Á Búrfelli bjó Grímur landnámsmaður. Hann nam Grímsnes vestanvert, frá Soginu upp að
Svínavatni. Grímsnes fékk nafn sitt frá Grími. (Ljósmynd Guðfinna Ragnarsdóttir)