Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.09.2021, Blaðsíða 21

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í september 2021
http://www.ætt.is aett@aett.is21
Sandgíg, einu smáfjallanna kringum Skjaldbreið, og
gleymir sér þar við athuganir, svo að hann gáir ekki
að hvað þeim Gunnari og Páli líður.
Í bókinni Þjóðsögur og sagnir, sem Torfhildur
Hólm safnaði og skráði, er lýsing Páls Eyjólfssonar í
Skógarkoti á þessu ferðalagi á Skjaldbreið. Hann seg-
ir í frásögninni, þá háaldraður, að séra Björn Pálsson
prestur á Þingvöllum hafi útvegað Jónasi sig sem
fylgdarmann og greitt Kristjáni í Skógarkoti fyrirfram
fyrir fylgdina. Jónas hafði fjóra hesta með kofortum
og fylgdarmann sem hefur þá trúlega verið Gunnar
Hallgrímsson. Veðrið var heiðskírt, heitt og bjart, segir
Páll, og voru þeir komnir upp á toppinn fyrir sólarlag.
Jónas hafði mikla þörf fyrir að dvelja á toppi
Skjaldbreiðar þessa fögru júlínótt, og sendi Pál að
Brunnum þar sem fylgdarmaðurinn var farinn að
tjalda, segir í frásögn Páls Eyjólfssonar. Klukkan
fimm um morguninn hélt Páll svo heimleiðis og var
þá Jónas ókominn.
Gjöf frá móður Jónasar
Um haustið fór Páll í eftirleit með Gísla Daníelssyni,
öðrum vinnumanni hjá Kristjáni í Skógarkoti, og
mættu þeir þá Jónasi inni á afréttinum. Jónas þekkti
Pál strax aftur og þakkaði honum fylgdina, gaf hon-
um 15 mörk í peningum og samanbrotinn pappírs-
miða sem hann sagði honum að stinga í vasa sinn og
lesa þegar hann hefði tíma til. Á blaðinu var kvæðið
Skjaldbreiður! Þegar kvæðið birtist stuttu seinna í 8.
árgangi Fjölnis, sá Páll að það var erindinu styttra en
það var á miðanum sem Jónas hafði gefið honum.
Í ferð þeirra Jónasar og Páls á Skjaldbreið, skrifar
Torfhildur eftir Páli, reið Jónas ljósskjóttum sérlega
fallegum og góðum hesti, sem Rannveig móðir hans
hafði gefið honum og hann nefndi Baldur. Hvergi er
að finna aðrar heimildir um þetta. Páll Valsson, sem
skrifaði ævisögu Jónasar, gat í fljótu bragði, í samtali
við greinarhöfund, ekki tilgreint neina aðra heimild
um hestinn Baldur, en nafngreinir hann þó nokkrum
sinnum í ævisögunni.
Skógarkotsbóndinn
Á þessum tíma er Kristján Magnússon, langalangafi
Guðrúnar Ásu, bóndi í Skógarkoti og hreppstjóri í
Þingvallasveit. Aldraður nokkuð, en velstæður og
vel ríðandi. Þekkt er sagan um það þegar Jörundur
hundadagakonungur stal besta hestinum hans, uppi
við Vilborgarkeldu „þeim rauðstjörnótta“ árið 1809!
og prestsdóttirin Hólmfríður Pálsdóttir á Þingvöllum
bjargaði hestinum undan Jörgen Jörgensen með því
að fela hann í fjósinu.
Páll Eyjólfsson var vinnumaður hjá Kristjáni
á þessum árum, en foreldrar hans voru Eyjólfur
bóndi Ásgrímsson á Torfastöðum í Grafningi, prests
Pálssonar, og kona hans Valgerður Eyjólfsdóttir.
Jónas Hallgrímsson
(1807-1845)
„Náttúrufræðin er allra vísinda indælust og
nytsemi hennar harla mikil og margfaldleg“.
Þannig lýsir Jónas Hallgrímsson skáld náttúru-
fræðinni en hann var einn af fyrstu náttúrufræð-
ingum Íslands. Hann gekk í Bessastaðaskóla
og brautskráðist þaðan 1829. Hann nam nátt-
úrufræði við Kaupmannahafnarháskóla, en jarð-
fræðin heillaði hann mest af öllum greinum nátt-
úrufræðinnar. Jónas sótti um kennarastöðu við
Latínuskólann þegar hann flutti frá Bessastöðum
til Reykjavíkur en lést áður en skólinn var flutt-
ur.
Jónas ferðaðist um nær allt Ísland á árunum
1837-1842 og huggðist semja jarðfræðilýs-
ingu landsins. Jónas féll frá án þess að ljúka
ætlunarverki sínu en skildi eftir sig dagbækur
frá ferðum sínum. Athuganir hans sýna skarp-
skyggni, þekkingu og gagnrýni á eldri kenning-
ar. Hann kannaði m.a. legu eldsprungna, setti
fram kenningar um aldur grágrýtisins og myndun
surtar brandsins. Hann ritaði einnig fyrstur manna
grein á íslensku „Um eðli og uppruna jarðarinn-
ar”, einnig safnaði hann efni í sögu og lýsingu
íslenskra eldfjalla ásamt stuttu yfirliti um land-
skjálfta.
Náttúran er Jónasi afar hugleikin í skáldskap
hans eins og sést m.a. á kvæði hans: „Fjallið
Skjaldbreiður“ , sem hefst svo:
Fanna skautar faldi háum
fjallið allra hæða val,
hrauna veitir bárum bláum
breiðan fram um heiðardal.
Löngu hefur Logi reiður
lokið steypu þessa við.
Ógnarskjöldur bungubreiður
ber með sóma réttnefnið...
(ritstjóri)
Skógarkot í Þingvallasveit. Botnsúlur í baksýn. Kristján
Magnússon bóndi í Skógarkoti, langalangafi Guðrúnar
Ásu, lánaði Jónasi Hallgrímssyni hest og fylgdarmann
fyrir ferðalag hans á dyngjuna Skjaldbreið árið 1841.
Í Skógarkoti bjuggu síðar bæði sonur og sonardóttir
Kristjáns og varðveittu söguna um hestlánið.