Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.09.2021, Blaðsíða 11

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í september 2021
http://www.ætt.is aett@aett.is11
Grímsnesið góða
Gullhrepparnir
Sultartungur
og svarti Flói
Þannig hljóðar vísa sem Ögmundur Pálsson, síð-
asti kaþólski biskupinn í Skálholti, orti á fyrri hluta
16. aldar.
Það er undarlegt að kalla sína eigin sveit,
Biskupstungurnar, Sultartungur. En það var trúlega
ástæða fyrir því. Skálholt var mikil matarkista og
þangað leitaði förufólk og fátæklingar til þess að biðja
um mat og ef til vill reyndi biskupinn að fæla það frá
með því að auglýsa sveitina sína sem Sultartungur.
Haraldur Matthíasson hefur einnig skýrt vísuna með
því að biskupsstóllinn hafi á þessum tíma átt nær all-
ar jarðir í Biskupstungunum og því hafi landsetarnir
lifað sultarlífi.
Það er eðlilegt að hann skuli tala um Grímsnesið
góða, enda hefur þar allt frá landnámi verið búsæld-
arlegt, og svo gat það líka stýrt fátæklingunum þang-
að. Það sama gillti um Gullhreppana.
Í öllum þessum sveitum Árnessýslunnar er í dag
blómleg byggð, einnig í Svarta Flóa, sem lengi var
mýrar og fúafen líkt og Ölfusið, en þó víða afar
grasgefið.
Eldvirknin
En ef við lítum aðeins aftur í tímann, fyrir segjum
Guðfinna Ragnarsdóttir:
Grímsnesið góða
5-6000 árum, blasir önnur sýn við í Grímsnesinu. Þá var
þar allt logandi í eldgosum, um það vitna allir gígarnir
og hraunin. Stærstu gígarnir eru Seyðishólarnir. Aðrir
gígar eru Borgarhólarnir á Borg og Tjarnarhólarnir
með Kerinu. Heildarflatarmál hraunanna er um 54
ferkílómetrar og um 100 milljón m3 af gjósku eru tal-
in vera í gjallgígunum í Grímsnesinu.
Í Biskupstungunum breiðir Úthlíðarhraunið sig
yfir gríðarlegt landsvæði og undir Svarta Flóa liggur
Þjórsárhraunið, mesta hraun sem runnið hefur á jörð-
inni eftir ísöld.
En mannlífið blómstrar í Grímsnesinu og
Árnessýslunni allri þótt eldvirknin sé innan seiling-
ar og eldgosunum fylgir líka jarðhitinn sem færir
orku og yl. Þar er þétt byggð og þar eru, auk fastrar
búsetu í sveitum, kaupstöðum og þorpum, milli 5 og
6000 sumarbústaðir, þar af um 2500 í Grímsnes- og
Grafningshreppi og tæpir 2000 í Bláskógabyggð.
Þrískipting jarða
Lítum nánar á Grímsnesið góða. Hér er jarðhiti
á ótal bæjum og nægir þar að nefna Sólheima,
Brjánsstaði, Hæðarenda, Haga, Vaðnes, Ormsstaði og
Hallkellshóla.
Þegar við lítum á jarðirnar sjáum við líka að það
er jarðfræðin sem skiptir jörðunum í hópa og skapar
mismunandi skilyrði til búskapar.
Jörðunum í Grímsnesinu er oft skipt í þrjá flokka;
Hraunajarðir, sem eru í hraununum vestan til í sveit-
Seyðishólar í Grímsnesi. Af þessum miklu gjallhólum, sem mynduðust í eldgosi fyrir 5-6000 árum, eru bæjarnöfnin
Hallkelshólar og Klausturhólar að öllum líkindum dregin.
Þar háði Grímur landnámsmaður einvígi við Hallkel, bróður Ketilbjarnar og féll. Hann er heygður í Grímsleiði í
Klausturhólum. (Ljósmynd Guðfinna Ragnarsdóttir)