Læknablaðið - 01.04.2022, Blaðsíða 7

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 171
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
The medical oath in the
times of war
Ástríður Stefánsdóttir
Physician and Associate
Professor in Applied Ethics
University of Iceland, Faculty
of Health Promotion, Sport and
Leisure Studies
Læknaeiðurinn á stríðstímum
Stríð málar mannlífið í dökkum litum. Það dregur
fram miskunnarlausa drætti veruleikans tengda
ógn, ofbeldi og dauða. Nú á dögum eru bardagar
sjaldnast háðir á afmörkuðum vígvelli, þeir fara
fram inni í borgum á heimaslóðum fólks. Sprengj-
um er varpað á sjúkrahús og þeir sem flytja sjúka og
særða eru skotmörk. Hin viðkvæmustu bera þyngstu
byrðarnar. Konur, börn, aldraðir, fatlað fólk og sjúkir
líða mestar þjáningar í stríði.
Við erum öll slegin ugg og óhug vegna þess sem
nú er að gerast í Úkraínu. Mannleg hugsun nær
vart tökum á hryllingi slíkra atburða. Simone Weil,
franskur heimspekingur, segir að aðalhetja eða
gerandi Illionskviðu, stríðskvæðis Hómers, sé ekki
einhver kappanna á bardagavellinum. Aðalgerandi
stríðsins sem skáldið lýsir er valdið sem af fullkomnu
miskunnarleysi knýr hildarleikinn áfram, afmyndar
sálir þeirra sem nálægt honum koma, og umbreytir
flestum að endingu í dauða hluti. Ávallt þegar skyn-
semin hvíslar að mönnum að stíga mætti skref til
friðar, ná sáttum, freistast annar hvor aðilinn til að
halda blóðbaðinu áfram í þeirri tálsýn að nú megi
ganga milli bols og höfuðs á andstæðingnum. Í raun
er enginn sigurvegari nema valdið sem gerir menn-
ina að strengjabrúðum sínum og sviptir þá mennsku
sinni og lífi.1
Þann 27. febrúar síðastliðinn skipaði Vladimir
Pútín kjarnorkusveitum sínum í viðbragðsstöðu. Það
minnti okkur óþyrmilega á að hættan af þeim átök-
um sem nú eru í Úkraínu ógnar í raun allri heims-
byggðinni. Í innsendri grein í Lancet 22. mars rekja
höfundar hættuna á notkun kjarnorkuvopna í þeim
átökum sem nú standa yfir og hvaða afleiðingar
slíkt hefði. Þeir minna á að alltof oft hefur þar verið
teflt á tæpasta vað og einungis heppni hefur forð-
að heiminum frá slíkri vá hingað til.2 Læknar hafa
ávallt tekið skýra afstöðu gegn stríði og litið á það
sem verkefni sitt að styðja fólk á átakasvæðum og
leggja sitt af mörkum til að fyrirbyggja stríð, eins
og samtökin Læknar án landamæra og Alþjóðasamtök
lækna gegn kjarnorkuvá bera með sér. Stríð snert-
ir lækna með sérstökum hætti af þeirri einföldu
ástæðu að það varðar köllun þeirra sem læknar. Ed-
mund Pellegrino, læknir og heimspekingur, segir að
tilgangur læknisfræðinnar spretti upp úr því sem
sé upprunalegra en hún sjálf, það er reynsla mann-
eskjunnar af veikindum. Þörf hins veika fyrir líkn,
lækningu, hjálp og heilun sé það sem geri læknis-
fræðina að því sem hún er. Hann bendir jafnframt
á að einmitt þessi köllun eða tilgangur móti siðferði
læknisfræðinnar.3 Umfjöllun Pellegrinos minnir
okkur á að kjarni læknisfræðinnar er ekki einungis
vísindaleg þekking á sjúkdómum. Kjarninn og til-
gangurinn hverfist um að þjóna þeim holdi klæddu
andlegu verum sem við nefnum manneskjur, í lífi
og dauða. Stríð grefur undan öllu sem læknisfræðin
stendur fyrir: það eyðir lífi, grefur undan heilsu og
líðan, og vegur að sjálfri mennskunni. Stríð magn-
ar mannlega berskjöldun og afhjúpar um leið betur
en allt annað tilgang og köllun læknisfræðinnar: að
bregðast við þörf þeirra sem eru veikir, þeirra sem
þurfa líkn, lækningu, hjálp og heilun.
Í því ástandi sem nú ríkir í Úkraínu er mikilvægt
að hið afmennskandi vald sem Weil lýs-
ir nái ekki yfirhöndinni. Áhrifaríkasta
leiðin til að hindra að svo verði er að
leggjast á árar í þágu mennsku og friðar.
Í Úkraínu búa 43 milljónir; fólk af öllum
kynjum, veikt fólk, hraust fólk, fatlað
fólk, aldrað fólk og börn. Þegar þetta er
skrifað er talið að það séu að minnsta
kosti þrjár milljónir Úkraínumanna á
flótta, að mestum hluta konur og börn.
Ljóst er að töluverður hópur flóttafólks
kemur til Íslands. Áríðandi er að taka vel á móti
þeim hópi sem og öllum þeim sem hingað leita á
flótta undan stríði. Nú reynir á að læknar þekki
köllun sína, og leggi sín lóð á vogarskálarnar til að
græða sár þeirra sem sviptir hafa verið heimili og
heilsu.
Læknisfræðin á rætur í mannúð, þar er kjarni
hennar og þangað sækir hún styrk sinn.
doi 10.17992/lbl.2022.04.683
Áríðandi er að taka vel á móti þeim
hópi sem og öllum þeim sem hingað
leita á flótta undan stríði. Nú reynir á
að læknar þekki köllun sína, og leggi
sín lóð á vogarskálarnar til að græða
sár þeirra sem sviptir hafa verið
heimili og heilsu.
Ástríður Stefánsdóttir
læknir og dósent í
hagnýtri siðfræði
Háskóla Íslands, deild
heilsueflingar, íþrótta
og tómstunda
astef@hi.is
Heimildir
1. Weil S. The Iliad or Poem of Force. Í Simone Weil - an Anthology, ritstj.
Miles S. Grove Press, New York 1986: 162-96.
2. Helfand I, Lewis P, Haines A. Reducing the risks of nuclear war to
humanity. Lancet 2022; 399: 1097-8.
3. Pellegrino ED. The Goals and Ends of Medicine: How Are They to Be
Defined? Í The Goals of Medicine: The Forgotten Issue in Health Care
Reform. Ritstj. Hanson MJ, Callahan D. Georgetown University Press,
Washington DC 1999: 55-68.

1. Samantekt á eiginleikum lyfs - Eliquis.
Ábendingar: Forvörn gegn bláæðasegareki (VTE) hjá fullorðnum sjúklingum sem hafa gengist undir valfrjáls mjaðmarliðskipti eða
hnéliðskipti (eingöngu ELIQUIS (APIXABAN) 2,5 mg). Forvörn gegn heilablóðfalli og segareki í slagæð hjá fullorðnum sjúklingum
með gáttatif sem ekki tengist hjartalokusjúkdómum (non-valvular atrial fibrillation, NVAF) ásamt einum eða fleiri áhættuþáttum,
svo sem sögu um heilablóðfall eða tímabundna blóðþurrð í heila (transient ischaemic attack, TIA), aldur ≥ 75 ára, háþrýstingi,
sykursýki eða hjartabilun með einkennum (NYHA flokkur ≥ II). Meðferð við segamyndun í djúplægum bláæðum (DVT) og
lungnasegareki (PE), og forvörn gegn endurtekinni segamyndun í djúplægum bláæðum og lungnasegareki hjá fullorðnum
(báðir styrkleikar).
*Eliquis dregur marktækt úr hættu
á heilaslagi/segareki í slagæð ásamt því að fækka
meiriháttar blæðingum í samanburði við warfarín2
VIÐHELDUR JAFNVÆGI*
VIÐ NOTKUN ELIQUIS1
SKÖMMTUN TVISVAR Á DAG
432DK1900464-01, PP-ELI-DNK-0247, PFI-21-02-05, febrúar 2021