Læknablaðið - 01.05.2021, Blaðsíða 45

L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107 261
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 3 8 . P I S T I L L
Niðurtröppun lyfseðilsskyldra
lyfja með ávanahættu
Ólafur B. Einarsson verkefnastjóri
Jón Steinar Jónsson yfirlæknir á Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu
Eins og áður hefur komið fram í pistlum
Embættis landlæknis í Læknablaðinu er
notkun lyfseðilsskyldra lyfja með ávana-
hættu, svo sem sterkra verkjalyfja, róandi
lyfja, kvíðastillandi lyfja og svefnlyfja,
meiri hérlendis en á hinum Norðurlöndun-
um. Ástæðan fyrir þessu er ekki þekkt.
Óumdeilt er að ávanahætta er af notk-
un þessara lyfja, aukaverkanir talsverðar,
neikvæð áhrif þeirra á færni, svo sem
ökufærni er vel þekkt og langtímanotkun
á háum skömmtum hefur í för með auknar
líkur á ótímabæru andláti.1 Umrædd lyf
eru að sjálfsögðu oftast viðeigandi sem
hluti af meðferð en í ljósi mikillar notkun-
ar hérlendis hlýtur að vakna sú spurning
hvort þörf eða gagn sé af meðferðinni í
öllum tilvikum.
Að hætta notkun lyfja með þessa eig-
inleika reynist oft erfitt fyrir sjúklinga en
samkvæmt góðum starfsháttum lækna2
verður læknir að hitta sjúkling sem er á
slíkri meðferð reglulega og meta árangur
af meðferð, þörf fyrir áframhaldandi með-
ferð og möguleika á niðurtröppun.
Sérstakt viðfangsefni er notkun lyfj-
anna umfram ráðlagða skammta sam-
kvæmt Sérlyfjaskrá. Á síðustu 10 árum
hefur þeim fækkað um 18,7% sem fá
ávísanir á háa skammta af svefnlyfjum og
róandi lyfjum en voru þó á síðasta ári 2000
einstaklingar (mynd 1).3
Flestir sem fá ávísað róandi lyfjum,
kvíðastillandi lyfjum og svefnlyfjum nota
þau samkvæmt fyrirmælum á lyfseðli.
Mjög margir fá þó ávísanir á svefnlyf mun
lengur og einhverjir stærri skammt en leið-
beiningar lyfjaframleiðenda í Sérlyfjaskrá
kveða á um eins og mynd 1 sýnir. Sérstak-
lega er vert að gjalda varhug við notkun
fleiri ávanabindandi lyfja samtímis, sem
og áfengis, sem hluta af fjöllyfjameðferð
og sérstaklega hjá eldri einstaklingum.
Ríflega 28.000 manns leystu út ávísun
fyrir zópíklón og/eða zolpídem á síðasta
ári og 25.000 róandi lyf og kvíðastillandi
lyf. Þar af voru 8508 sem leystu út ávísanir
á lyf úr báðum flokkum á sama tíma (inn-
an 60 daga) og fjöldi 65 ára og eldri sem
leysti út þessi lyf á sama tíma var 4265.3
Sérstaklega ber læknum að upplýsa þá
sjúklinga sem nota lyf úr þessum lyfja-
flokkum um þau áhrif sem þau kunna að
hafa á ökuhæfni. Sem dæmi segir í Sér-
lyfjaskrá að eftir einn skammt af imovane
7,5 mg sé ekki æskilegt að stjórna ökutæki
næstu 12 klukkustundir.
Elín Jacobsen lyfjafræðingur, Guðlaug
Þórsdóttir öldrunarlæknir og Kristján
Ingólfsson hönnuður hafa í samvinnu
við Embætti landlæknis og með styrk frá
Lyfjafræðingafélagi Íslands gefið út ís-
lenska útgáfu bæklings frá The Canadian
Deprescribing Network sem er verkfæri til
stuðnings við niðurtröppun róandi lyfja,
kvíðastillandi lyfja og svefnlyfja. Embætti
landlæknis og Þróunarmiðstöð íslenskrar
heilsugæslu hvetja lækna til að nýta þenn-
an bækling sem heitir Þér kann að
vera hætta búin og er á heimasíðunum
landlaeknir.is og Lyfjasvið (throunarmid-
stod.is) sem verkfæri í þessu mikilvæga
máli, niðurtröppun lyfseðilsskyldra lyfja
með ávanahættu.
*Meira en tveir skilgreindir dagskammtar á dag (>730 DDD).
**ATC flokkar N03AE01, N05BA01, N05BA02, N05BA04, N05BA08, N05BA12, N05CD01, N05CD02, N05CD03, N05CD05, N05CD08, N05CF01, N05CF02, N05CM02.
Heimildir
1. Linnet K, Sigurdsson JA, Tomasdottir MO, et al.
Association between prescription of hypnotics/
anxiolytics and mortality in multimorbid and non-
-multimorbid patients: a longitudinal cohort study in
primary care. BMJ Open 2019; 9: e033545.
2. Góðir starfshættir lækna. Embætti landlæknis, Reykjavík
2017. landlaeknir.is/servlet/file/store93/item32436/
Godir_starfshaettir_laekna_31.5.2017.pdf - apríl 2021.
3. Lyfjagagnagrunnur Embættis landlæknis.