Læknablaðið - 01.05.2021, Blaðsíða 46

262 L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107
B R É F T I L B L A Ð S I N S
Í 3. tölublaði Læknablaðsins í ár1 má finna
áhugaverða umfjöllun frá Embætti land-
læknis varðandi Lyfjagagnagrunn, reglu-
gerð nr. 740/2020 og ávísanir lyfja með
sambærilega verkun til sama einstaklings,
en markmið með reglugerðinni er að auka
öryggi og gæði lyfjameðferðar en einnig
að stuðla að auknu hagræði í heilbrigðis-
þjónustu. Samkvæmt pistlinum er algeng-
ast að ávísun lyfja með sambærilega verk-
un til sama einstaklings eigi við um flokk
róandi lyfja og svefnlyfja og hefur fjöldi
þeirra sem fá samhliða ávísað svefnlyfjum
(Z-lyfjunum zópíklón, zolpídem) og róandi
bensódíazepín-lyfjum (BDZ) lítið dregist
saman síðan 2011.
Notkun svefnlyfja er mikil og hefur
farið vaxandi í hinum vestræna heimi síð-
ustu áratugina, sem er verulegt áhyggju-
efni vegna aukaverkana og hættu á ávana-
myndun, og þegar borið er saman við
hin Norðurlöndin má leiða að því líkur
að svefnlyf séu ofnotuð á Íslandi.2 Í þessu
samhengi væri áhugavert að sjá samantekt
á sambærilegum upplýsingum byggðum á
gögnum úr Lyfjagagnagrunni á notkunar-
mynstri þeirra lyfja sem hafa slævandi og/
eða svefnbætandi áhrif og eru í ákveðnum
tilfellum notuð í meðhöndlun á svefnleysi,
jafnvel þó Lyfjaeftirlit hafi ekki sam-
þykkt þessi lyf til notkunar við svefnleysi
(„off-label notkun“). Þau lyf sem algengast
er að notuð séu með þessum hætti eru: A.
þunglyndislyfið amitryptiline (Amitrip-
tylin); B. geðrofslyfin quetiapín (Quetiap-
in, Serpoqoquel) og olanzapinum (Olanz-
apin, Zalasta, Zypadhera, Zyprexa); C.
krampalyfin gabapentinum (Gabapentin,
Gabapenstad, Neurontin) og pregabal-
inum (Brieka, Lyrica, Pregabalin). Þessi
lyf geta haft alvarlegar aukaverkanir og
þau skyldi því fyrst og fremst nota í þeim
Er hugsanlegt samhengi á milli samdráttar í notkun á
bensódíazepín-skyldum lyfjum og aukningar í notkun melatóníns
og „off-label notkun” quetiapíns?
tilfellum þegar svefnleysi er fylgikvilli
annarra sjúkdóma.3
Þegar gögn Lyfjastofnunar eru skoðuð
yfir tímabilið frá 2016 og fram á mitt ár
2019 má sjá að notkun þeirra lyfja sem
algengast er að séu notuð í meðferð við
svefnleysi, lyfja í flokki BDZ-lyfja og
Z-lyfja, var tiltölulega stöðug árin 2016
og 2017, en heldur dró úr notkun Z-lyfja
árið 2018. Á sama tímabili varð hins
vegar töluverð aukning í notkun lyfja
sem innihalda melatónín, eða 27% (úr
538.395 í 682.509 skammta) og 11% aukn-
ing í notkun á lyfjum sem innihalda virka
efnið quetiapín (úr 2.586.877 í 2.870.254
skammta) (mynd 1).
Þó melatónín sé ekki talið ávanabind-
andi og aukaverkanir fátíðar er vert að
velta þessari miklu aukningu í notkun yfir
tveggja ára tímabil fyrir sér, þar sem fyrir-
liggjandi vitneskja varðandi aukaverkanir
er fyrst og fremst byggð á skammtíma
rannsóknum og upplýsingar um langvar-
andi áhrif liggja ekki fyrir. Ekki er mælt
með að nota lyfið hjá börnum nema í
undantekningartilfellum, þar sem þekkt er
að langtímanotkun getur haft áhrif á kyn-
þroska og frjósemi barna og ungmenna.
Eftir miðjan aldur hefur melatónín-við-
tökum í miðtaugakerfi fækkað verulega,
jafnvel um meira en 50%, og getur virkni
melatónín-lyfja í þeim aldurshóp því verið
takmörkuð. Byggt á gögnum Lyfjagagna-
grunns væri áhugavert að skoða hvort
þessi aukna notkun melatóníns er bundin
ákveðnum aldurshópum og einnig hvort
lyfið er notað samhliða öðrum lyfjum með
svefnbætandi áhrif.
Quetiapín er ætlað til meðferðar á
geðrofi og samkvæmt leiðbeiningum er
ráðlagður dagsskammtur 300 mg eða
hærri. Þegar gögn Lyfjastofnunar eru
skoðuð kemur í ljós að langstærsti hluti
þeirra skammta sem skrifaðir eru út af
quetiapíni eru 100 mg eða lægri skammtar
(mynd 2). Langmest var skrifað út af 25
mg skömmtum af lyfinu á Íslandi árið
2016, en til ársins 2019 dregst hlutfallslega
saman notkun á þeirri skammtastærð
(úr 74% í 59%) á meðan notkun á 50
mg skömmtum (úr 2% í 7%) og 100 mg
skömtum (úr 17% í 25%) eykst. Þetta notk-
unarmynstur endurspeglar hugsanlega
sambærilega þróun og hefur átt sér stað í
Noregi, þar sem meðaldagsskammtur af
quetiapíni er einnig lægri en 100 mg og
einungis 4% þeirra sem fá uppáskrift fyrir
lyfinu eru í samræmi við samþykktar
leiðbeiningar fyrir notkun lyfsins.4 Ekki
er hægt að lesa úr gögnum Lyfjastofnunar
hver ástæðan er fyrir ávísun lyfja sem
innihalda quetiapín. En notkunarmynstur
sem byggir á því að ávísa skammtastærð-
um undir ráðlagðri skammtastærð vekur
upp spurningar um það hvort læknar séu
í auknum mæli farnir að ávísa lyfinu við
meðferð á svefnleysi og einnig má velta
fyrir sér hvort breytt notkunarmynstur
tengist þolmyndun og að með langtíma-
notkun þurfi aukna skammtastærð?5
Ávinningur af notkun quetiapíns í
meðhöndlun á svefnleysi hefur lítið verið
rannsakaður og ekki hefur verið sýnt
fram á ávinning af notkun lyfsins, en
aukaverkanir eru algengar jafnvel þó lyfið
sé notað í lágum skömmtum. Algengustu
aukaverkanir eru „hang-over-effect”,
ávanamyndun og að sjúklingar eigi í
erfiðleikum með að hætta noktun lyfs-
ins jafnvel eftir notkun lágra skammta.
Þekkt er að notkun lyfsins valdi hækkun
á blóðfitum og þyngdaraukningu sem
haft getur neikvæð áhrif á meðal annars
hjarta- og æðakerfi og ýtt undir þróun
Sóley María Bogadóttir
mastersnemi í opinberri stjórnsýslu og hagfræði,
University of Colorado
soley.bogadottir@ucdenver.edu
Sólveig Dóra Magnúsdóttir
læknir, MyCardio LLC, Denver, Colorado
solveig.magnusdottir@sleepimage.com