Lögmannablaðið - 2022, Blaðsíða 11

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 01/22 11
UM #METOO
OG RÉTTARKERFIÐ
Á undanförnum misserum hefur MeToo og réttarkerfið verið í kastljósinu og krafa um
bætta meðferð kynferðisbrotamála verið hávær. Rætt hefur verið um að
lagaumgjörðin taki ekki mið af veruleika þolenda kynbundins ofbeldis og að
réttarkerfið virki ekki sem skyldi.
Í þessari grein verður fjallað um tvö málþing sem haldin hafa verið nýlega um efnið;
annars vegar „#MeToo og réttarkerfið“, sem fram fór í Háskólanum í Reykjavík 20.
janúar sl. þar sem Sigrún Ingibjörg Gísladóttir lögmaður, dr. Margrét Einarsdóttir,
prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og dr. María Rún Bjarnadóttir fluttu
erindi, og hins vegar málþingið „Brotaþoli sem aðili sakamáls?“ sem haldið var í
Háskólann á Akureyri 9. febrúar sl. en þar voru framsögumenn dr. Hildur Fjóla
Antonsdóttir, aðjúnkt við félagsfræði- mannfræði- og þjóðfræðideild Háskóla Íslands,
Lilja Margrét Olsen lögmaður og Margrét Unnur Rögnvaldsdóttir, saksóknari hjá
ríkissaksóknara.
Hvers vegna kærðu níu konur íslenska ríkið til MDE?
Í erindi Sigrúnar Ingibjargar Gísladóttur var farið yfir
mál níu kvenna sem hafa kært íslenska ríkið til MDE
vegna málsmeðferðar er varða kynferðisofbeldi en þau
fengu ekki ákærumeðferð. Stígamót leituðu til Sigrúnar
Ingibjargar en í ársskýrslum Stígamóta kom fram að
einungis lítið brot þeirra sem leituðu til samtakanna kærðu
kynferðisbrotamál til lögreglu en í þeim, sem þó voru kærð,
var niðurfellingarhlutfall lögreglu hátt. Sem dæmi má nefna
þá var gerð rannsókn á árunum 2008 og 2009 sem sýndi að
einungis 13% nauðgunarmála, sem voru kærð til lögreglu,
enduðu með sakfellingu. Árið 2016 gerði nefnd Sameinuðu
þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum
(CEDAW) athugasemd við hátt hlutfall niðurfellinga og
skort á greiningu um ástæður þess. Nefndin gerði einnig
athugasemdir við skort á aðgerðaráætlun og löggjöf en á
þeim tíma vantaði ákvæði í hegningarlög sem tók á andlegu
ofbeldi, sem nú hefur að einhverju marki verið brugðist við.
Þolendur og réttargæslumenn hafa einnig lýst vonbrigðum
sínum með kerfið og var vilji til þess að fara með þessi mál
lengra.
Við undirbúning málsóknar fyrir hönd kvennanna níu
kom í ljós að ýmislegt mátti betur fara. Þannig var mjög
oft óskilgreind bið á málum, jafnvel þó svo að búið væri að
afla allra sönnunargagna. Oft var löng bið eftir skýrslu af
sakborningi, í alvarlegasta tilvikinu með þeim afleiðingum
að brot fyrndist í fórum lögreglu. Við skoðun sást jafnframt