Lögmannablaðið - 2022, Blaðsíða 25

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 01/22 25
standa vörð um eigið sjálfstæði og sjálfstæði dómsvaldsins
í landinu.“
Umfjöllun um söguna stöðvuð
Í kaflanum „Til móts við nýja öld“ fjallar þú um tímabilið 1999-
2020 og m.a. um gagnrýni Jóns Steinars Gunnlaugssonar á
Hæstarétt. Í sögunni bendir þú m.a. á ýmis líkindi með gagnrýni
Jóns Steinars og Jónasar frá Hriflu áratugum fyrr en Jón
Steinar hefur einmitt gagnrýnt söguna opinberlega með grein í
Morgunblaðinu 10. febrúar sl. Eins skrifaði Björn Bjarnason
fv. ráðherra ritdóm sem birtist í Morgunblaðinu 9. mars þar sem
hann gagnrýnir þig fyrir að vitna í nafnlausa heimildarmenn
og útprentun á einkatölvubréfum þegar þú ræðir um vinnuskjal
sem fór aldrei formlega út úr dómsmálaráðuneytinu. Hvað finnst
þér um þessa gagnrýni?
„Efnislega er fátt eða ekkert nýtt í gagnrýni Jóns Steinars
í Morgunblaðinu 10. febrúar síðastliðinn, nema það að
Hæstiréttur hafi fengið „sakleysingja úr röðum sagn-
fræðinga til að tala fyrir sína hönd,“ eins og hann orðar
það, og að hæstaréttardómararnir hafi stjórnað skrifum
mínum. En þar missir hann marks og ekkert meira um það
að segja. Annars fjalla ég nokkuð ítarlega um gagnrýni Jóns
Steinars á Hæstarétt í bókinni og styðst þar við bækur og
blaðagreinar eftir hann. Hitt er annað mál að fljótlega eftir
að bókin kom út sagði Morgunblaðið frá útkomu hennar í
stuttri og svolítið brenglaðri frétt, skömmu síðar var ítarlegri
umfjöllun blaðsins um bókina stöðvuð, væntanlega af
ritstjórum þess, með þeim orðum að ekki yrði meira fjallað
um hana í blaðinu að svo stöddu. En svo birtist ritdómur
Björns sem er eins og við mátti búast af hans hendi. Telja
ritstjórar blaðsins og Björn, sem eitt sinn gegndi embætti
dómsmálaráðherra, að hann sé rétti maðurinn til að skrifa
ritdóm um bókina? Birni er mikið í mun að gera lítið úr
vafasömum afskiptum stjórnmálamanna af dómsvaldinu.
Þegar helstu ráðamenn þjóðarinnar reyna að ráðskast
með dómsvaldið að eigin vild og jafn laumulega og raun
ber vitni er ekkert athugavert við það að sagnfræðingur
vísi til þeirra heimilda sem Björn nefnir, ekki ósvipað því
sem rannsóknarblaðamenn gera. Björn hefði mátt upplýsa
lesendur Morgunblaðsins um það að þarna er hann að
verja sjálfan sig.“
Ritnefnd og ráðgjafarhópur
Ef við snúum okkur að ritun bókarinnar þá var sérstök ritnefnd
skipuð af Hæstarétti en að auki fékkst þú þrjá sagnfræðinga
til ráðgjafar, til að tryggja sjálfstæði þitt sem höfundar og að
ritið stæðist sem best faglegar kröfur. Af hverju taldir þú það
nauðsynlegt?
„Ég fékk þau skilaboð um leið og mér var boðið þetta
verkefni að hvorki ritnefndin né Hæstiréttur ætluðu að
ritstýra mér heldur fengi ég frjálsar hendur við að móta
verkið og skrifa það. Þetta kunni ég að meta enda er
fræðilegt frelsi hverjum sagnfræðingi mikilvægt. Ég átti
í góðum samskiptum við ritnefndina en þar kom að mér
þótti nauðsynlegt að fá meiri faglegan sagnfræðilegan
stuðning enda einskorðaðist þessi saga, eins og ég vildi skrifa
hana, ekki við starfsemi Hæstaréttar. Úr varð að Gunnar
Þór Bjarnason, Helgi Skúli Kjartansson og Ragnheiður
Kristjánsdóttir voru fengin til að skipa ráðgjafahóp sem
reyndist mér góður liðstyrkur. Þegar þarna var komið
hafði ég mótað verkið í stórum dráttum og var kominn
nokkuð vel af stað með skrifin. Ráðgjafarnir lásu drög að
öllum köflum verksins, lásu þá aftur í lokagerð og komu
með fjölmargar góðar ábendingar sem ég lagði mig fram
um að taka tillit til. Að eiga þetta samtal var afar mikilvægt
fyrir mig í svo mörgu tilliti, t.d. við að setja tiltekin atriði í
stærra sögulegt samhengi. Eftir sem áður gat ég alltaf leitað
til ritnefndarinnar ef mig vantaði tilteknar upplýsingar eða
aðstoð við að átta mig á lagatæknilegum atriðum. Allir
sem ég leitaði til og þau sem komu að vinnslu verksins á
lokastigum eiga að öllu samanlögðu stóran þátt í þessu
verki.“
Sláandi frumvarp um aldamótin
Að lokum, kom eitthvað á óvart við ritun sögunnar?
„Já, ég get nefnt sem dæmi mál Lárusar Jóhannessonar
hæstaréttar dómara, víxilmálið eins og ég kalla það. Það
reyndist vera miklu umgangsmeira en ég hafði gert mér
grein fyrir. Mér finnst þetta mál á margan hátt upplýsandi
um íslenskt samfélag, t.d. félagslega lagskiptingu, hagsmuna-
tengsl, pólitíska samtryggingu og bankaviðskipti á gráu
svæði. Einnig kom mér á óvart hve baráttan um Hæstarétt,
með orðum Jónasar frá Hriflu, var hörð og stóð lengi yfir.
Ég átti heldur ekki von á að það væri svona mikill matur í
tímabilinu frá því um aldamótin 2000 fram að aldarafmælinu
árið 2020. Ég gæti nefnt fleira, t.d. hve hlutverk Hæstaréttar
var mikið varðandi tilnefningar í nefndir og ráð og að
dómsmálaráðuneytið hafi leitað umsagnar Hæstaréttar um
náðanir allt til ársins 1949, það er nokkuð sem vert væri að
skoða nánar. Að dómsmálaráðuneytið hafi eftir aldamótin
2000 undirbúið frumvarp til laga sem ætlað var að gera
Hæstarétt háðari framkvæmdarvaldinu kom mér líka í
opna skjöldu, mér fannst það sláandi. Yfirhöfuð kom mér
skemmtilega á óvart hve margar hliðar voru á verkefninu
og hve gaman var að fást við það.“