Sjómannadagsblaðið - 2022, Blaðsíða 55

helgisbrjóta en eins og áður virtust
skipherrar afar ragir við að ganga
röggsamlega fram í því starfi.
Til tíðinda dró þó árið 1905, en þá
kom hingað beitiskipið Hekla. Það
var nútímalegt skip, 1.350 smálestir
með 3.000 hestafla vél og 156 manns
í áhöfninni. Skipherra á Heklu var
hinn fimmtugi Carl Georg Schack.
Hann fór ekki dult með fyrirlitningu
sína á Bretum og hryssingslegri
framgöngu þeirra gagnvart öðrum
þjóðum.
Bæði Íslendinga og Breta rak nú í
rogastans, því Schack var ekkert að
tvínóna við hlutina. Hann var nán-
ast stanslaust úti á sjó og beitti þeirri
taktík að koma askvaðandi með sól-
ina í bakið og króa lögbrjótinn helst
af nálægt landi svo að honum var
engrar undankomu auðið.
Schack var hér aðeins í nokkra
mánuði en hann nýtti þann tíma vel
og var nánast sem úlfur í sauða-
hjörð innan um erlendu fiskiskipin.
Á örfáum mánuðum tók hann 22
togara, færði til hafnar og sektaði.
Auk þess rak hann 40 aðra út fyrir
landhelgismörkin. Mun það enn
vera Íslandsmet. Nú var komið að
Íslendingum að gleðjast en yggld-
ist alvarlega brúnin á Bretum. Í
apríl 1905 birtist eftirfarandi frétt í
Þjóðólfi:
Enn hefur varðskipið Hekla
höndlað tvo enska botnverpla
við ólöglegar veiðar í landhelgi
nálægt Dyrhólaey. Annað skipið
var sektað um 60 pund en hitt
þurfti að greiða 80 pund. Það
er alls í sektum um 2520 kr. Auk
veiðarfæra og afla, er upptækt
var gert. Hekla hefur þá alls
höndlað sex botnverpla síðan
hún kom hingað og nema sekt-
irnar frá þeim öllum 6480 kr. Má
kalla að hér sé all vasklega að
gengið af varðskipinu og á kapt.
Schack, yfirforingi þess, heiður
og þökk skilið fyrir dugnaðinn.
Sveið umkomuleysi Íslendinga
Schack varð á svipstundu þjóð-
þekktur, enda fundu Íslendingar
að hér var kominn maður sem stóð
ekki á sama um illa aðstöðu þeirra
og blöskraði framganga erlendra
lögbrjóta. Hann átti eftir að skrifa
um verkefni sín hér í blaðinu
Dansk Tidsskrift árið 1907. Þar
kemur vel fram hve sárt honum
fannst að sjá umkomuleysi hinna
fátæku eyjarskeggja og arðrán
stórþjóðanna á þeim:
Enskir gufutogarar fóru að birt-
ast á Íslandsmiðum í kringum
1890. Nokkru seinna bættust
þýskir, franskir og hollenskir
togarar í hópinn. Urðu þeir fljót-
lega hinir verstu óvinir íslensku
þjóðarinnar. Þeir báru nákvæm-
lega enga virðingu fyrir einu né
neinu. Þeir virtu ekki land-
helgina, sópuðu upp öllum fiski
fyrir framan nefið á innfæddum
og eyðilögðu veiðarfæri íslenskra
fiskimanna með því að draga
troll sín yfir þau. Þeir hröktu
Íslendingana miskunnarlaust á
brott ef þeir voguðu sér að fara
á sömu mið á sínum litlu bátum
og ollu slysum eða jafnvel dauða
með skammarlegu framferði
sínu. Nógu slæmir voru þeir á
hafi úti en stundum fór þessi
erlendi lýður í land og ógnaði
heimamönnum og rændi kindum
frá þeim. Það eru ströng viðurlög
við veiðum í íslenskri landhelgi
en eitt er að setja lög, annað að
framfylgja þeim. Erlendir togara-
skipstjórar kærðu sig kollótta um
þetta og veiddu hvar sem þeir
vildu og hlýddu í engu mótbárum
innfæddra.
Um þá erfiðleika sem Danir stóðu
fram fyrir við landhelgisgæsluna
skrifar Schack:
Það var ekki fyrr en í lok 19. aldar
að við höfðum loksins kraftmikil
beitiskip sem gátu elt togar-
ana uppi. Ef maður ætlar sér að
handtaka meintan landhelgis-
brjót, verður maður að vera
algjörlega viss um að hann hafi
verið fyrir innan línuna, inni í
landhelgi. Þetta er mjög mikil-
vægt. Það verður víst að viður-
kennast að Danmörk er lítið land
og má sín einskis gegn stórþjóð-
um eins og Bretlandi, Frakklandi
og Þýskalandi, svo nokkrar séu
nefndar. Gerir þú mistök þá
mun viðkomandi skipstjóri strax
senda inn kæru. Sérstaklega
heimta Englendingar alltaf ná-
kvæmar sannanir og lýsingar á
því hvar togari hefur verið tekinn
við ólöglegar veiðar og vei þeim
danska kafteini sem ekki hefur
allt sitt á hreinu hvað það varðar.
Togaraskelfirinn kallaður heim
Enda gerðist nú nokkuð sem
kom Íslendingum kannski ekki
á óvart en gladdi þá lítt: Carl
Georg Schack var kallaður
heim til Danmerkur í júlí 1905.
Ástæðan sem var gefin upp var
heilsubrestur en það var ekki
nokkur sála á Íslandi sem trúði
því. Bretar höfðu beitt valdi
sínu og neytt Dani til að senda
þennan „togaraskelfi“ heim.
Svo má vera en annað hékk á
spýtunni: Schack hafði verið
miklu meira á ferðinni en yfir-
völd bjuggust við og farið langt
yfir mörkin í kolanotkun, eða
um 60 tonnum meira. Danir
þurftu að horfa í budduna eins
og aðrir.
Íslendingar sáu mjög á eftir
þessum röggsama Dana sem hafði
sýnt að honum stóð ekki á sama.
Hundruð Reykvíkinga skrifuðu
undir og færðu honum virðulegt
skrautskjal með kærum þökkum:
„fyrir þann framúrskarandi dugn-
að og óþreytandi árvekni, sem
þér hafið sýnt þessu starfi, er
hefir svo mikla þýðingu til að
vernda annan aðalatvinnuveg
landsmanna, fiskiveiðarnar, fyrir
yfirgangi, áleitni og lögbrotum
útlendra ránsmanna.“
Carl Georg Schack lést árið 1930.
Seinna áttu Íslendingar eftir
að eignast sína eigin röggsömu
kafteina sem gengu vasklega fram
gegn landhelgisbrjótum en það er
önnur saga.
Höfundur: Flosi Þorgeirsson,
sagnfræðingur
um Schack foringja var fjallað í Ægi árið 1907 og þar birt þessi mynd af hon-
um þar sem hann yfirheyrir skipstjórann J. Sörensen af togaranum golden
gleam, frá Hull. Mynd/Ægir-tíMArit.is
55 S J ó m a n n a d a G S b L a ð i ð j ú n í 2 0 2 2
FYRSTA
HJÁLP
UM LAND
ALLT
Hjá Lyfju fást sjúkrakassar í mörgum stærðum
og gerðum fyrir einstaklinga og heilu áhafnirnar.
Mikilvægt er að yfirfara sjúkrakassa reglulega
svo að allt sé til reiðu þegar á reynir. Yfirferð og
áfylling á sjúkrakassa er þjónusta sem er í boði
hjá okkur.
Gleðilegan sjómannadag
Kveðja
starfsfólk Lyfju