Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2009, Side 48

48 – Sjómannablaðið Víkingur
Hér á eftir verður fjallað um veik-
indalaunarétt þeirra skipverja, sem
eru að fara í fyrirfram ákveðið frí eða
frítúr eða eru í sinni síðustu veiðiferð,
þegar þeir veikjast eða slasast. Hafa
á undanförnum árum gengið margir
dómar Hæstaréttar Íslands varðandi
veikindarétt skipverja í slíkum tilvikum
og skulu hér nefndir eftirfarandi dómar
því til skýringa.
H. 1985 – 1360. Réttur til veikinda-
launa helst, þótt skipverjinn hafi sannan-
lega átt að fara í launalaust frí í næstu
veiðiferð. Byggist dómurinn á því, að
hinum óvinnufæra skipverja nýtist ekki
fríið vegna óvinnufærninnar, en verður í
staðinn að taka sér launalaust frí síðar.
Af hálfu útgerðar hefur verið á það bent,
að hinn óvinnufæri skipverji fá laun,
sem hann hefði sjálfur heill heilsu ekki
fengið og græði þar með á forföllum
sínum.
H. 1985 – 43 og H. 2006 – 211. Rétt-
ur til veikindalauna helst, þótt fyrir liggi,
að skipverjinn var að hætta eftir veiði-
ferðina, sem hann varð óvinnufær í. Í
báðum tilvikum var skipverjinn að fara í
nám. Lengra en þetta er ekki hægt að
ganga, en að ráðningu ljúki eftir túrinn.
Sá sem ráðinn er í staðinn, ef einhver,
er ekki staðgengill, þess sem hættir. Sé
skylt að greiða full staðgengilslaun, þótt
maður sé ekki lengur í ráðningarsam-
bandi, þá segir það sig sjálft, að greiða
skuli staðgengilslaun, þótt skipverjinn sé
að fara í kjarasamningsbundið frí.
Skal hér áréttað, það sem um þetta
segir orðrétt í umburðarbréf L.Í.Ú nr.
8/1993.
„Slasist eða veikist skipverji og verði óvinnufær
á ráðningartímanum fær hann forfallakaup,
jafnvel þótt hann hefði verið að hætta störfum.
Sama gildir, ef skipverjinn hefur verið búinn að
biðja um frí, enda ekki talið að hann sé í fríi, ef
hann getur ekki notið frísins vegna veikinda eða
meiðsla“.
H. 2001 – 3484. Í þessum dómi kem-
ur fram, að 36. gr. sjómannalaganna er
sérregla. Af þeim ástæðum gildi ekki
ákvæði skaðabótalaga, sem byggja á því,
að aðeins skuli greiða beint fjárhagstjón
hins slasaða, þ.e eingöngu laun vegna
þeirra veiðiferða, sem viðkomandi sjó-
maður hefði sjálfur farið, þegar reikna
skal út tímabundið tekjutap, slysa-
laun. Vilji útgerðarmanna hefur
verið sá, að 36. gr. sjómannalag-
anna verði túlkuð í samræmi við
þessa reglu skaðabótalaga og hafa
margir undanfarið verið að greiða
veikindalaun í samræmi við það.
H. 2005 – 4121. Skipverji fékk
greidd veikindalaun allan forfalla-
tímann, enda þótt hann sannanlega
hefði verið í launalausu fríi þriðju
hverju veiðiferð. Var róðrarfyrir-
komulagið á togaranum tveir túrar
á sjó og einn í frí.
Kjarninn í þessum dómum
Hæstaréttar er sá, að verði skipverji
óvinnufær á ráðningartíma, þá skuli
hann í öllum tilvikum fá greidd stað-
gengilslaun (stöðugildislaun) alla næstu
60 daga óvinnufærninnar, án nokkurs
tillits til þess hvað hann hefði undir
venjulegum kringumstæðum verið að
gera þetta tímabil, hvort heldur verið að
vinna, fara í frí, hætta. Spurningin í dag
er þó sú, hvort Hæstiréttur sé nú með
þeim dómi, sem nú verður rakinn, búinn
að kasta þessu öllu fyrir róða eða lagt
línuna um það að svo verði.
Snorra Sturlusonarmálið
Í marsmánuði 2008 féll dómur í
Hæstarétti varðandi veikindalaunarétt
matsveins á frystitogaranum Snorra
Sturlusyni VE, en róðrafyrirkomulagið
hjá honum var með hefðbundnum hætti
á frystitogurum, þ.e.a.s einn túr á sjó
og einn í frí. Þá var hann í innbyrðis-
greiðslumiðlun með hinum matsveinin-
um, sem hann treysti til þess að starfa
með sér í slíku greiðslumiðlunarkerfi, en
sá hafði ráðið sig á skipið 5 árum síðar
en hinn óvinnufæri. Báðir voru ráðnir á
skipið hvor á sínum tíma með tíðkan-
legum hætti, þ.e til óákveðins tíma í
fullt starf, en hvorki í ráðnir í hlutastarf
eða tveir saman um eina matsveinastöðu,
þótt þeir yrðu að leysa hvorn annan af
vegna greiðslumiðlunarinnar. Ekki gerði
útgerðin við þá skriflegan ráðningar-
samning, eins og kjarasamningar og lög
áskilja. Hefði það verið sérstaklega
þýðingarmikið, hefði síðar tilkomin full-
yrðing útgerðar átt við rök að styðjast,
sem matsveinninn mótmælti sem rangri
og ósannaðri, þ.e að tveir menn, sem
höfðu verið mislengi á skipinu, svo
munaði árum, hefðu verið ráðnir saman
í hlutastarf, tveir um eina stöðu, og þá
með allt öðrum hætti, en þekktist í flot-
anum.
Varðandi rétt þessa skipverja til stað-
gengilslauna í veikindum, þá töldu menn
að sjálfsögðu það liggja í hlutarins eðli
miðað við fyrri dómafordæmi Hæstarétt-
ar að sama grundvallarsjónarmiðið gilti,
hvort heldur vinnuhlutfallið væri tveir
túrar á sjó og einn í frí eða einn túr á sjó
og einn í frí, að öðru leyti en því, að sjó-
maðurinn teldist þá „græða“ meira á for-
föllum sínum, eins og útgerðirnar hafa
kosið að orða það. Hvernig róðrafyrir-
komulag skipverjans væri, þ.e. hvernig
hann kysi að taka sér frítúra, gæti ekki
haft nein áhrif á veikindalaunarétt hans,
frekar en að útgerðin gæti losað sig und-
an greiðsluskyldu veikindalauna. Mátti
ætla að hér yrði ekki lengra gengið, en
tilvikið einn túr á sjó og einn í frí, og
þetta yrði síðasta tilvikið, sem gæti
komið upp, og sem yrði afgreitt með
venjulegum hætti í samræmi við fyrir-
liggjandi dóma undanfarinna áratuga.
Jónas Haraldsson lögmaður
Veikindaréttur sjómanna,
sem eru að hætta störfum eða fara í frí
Jónas Þór Jónasson.Jónas Haraldsson.
„Kjarninn í þessum dómum
Hæstaréttar er sá, að verði skipverji
óvinnufær á ráðningartíma, þá skuli
hann í öllum tilvikum fá greidd stað-
gengilslaun (stöðugildislaun) alla
næstu 60 daga óvinnufærninnar, án
nokkurs tillits til þess hvað hann
hefði undir venjulegum kringum-
stæðum verið að gera þetta tímabil,
hvort heldur verið að vinna, fara í
frí, hætta.“