Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2009, Side 49

Sjómannablaðið Víkingur – 49
Grundvallarsjónarmiðið væri alltaf það
sama, þótt fjárhæðin væri hærri.
Þá gerist það, að Hæstarétt brestur
úthaldið og kúvendir, eins og með brot á
skyldu útgerðarmanna samkvæmt lögum
og kjarasamningum til að gera skriflega
ráðningarsamninga og þær afleiðingar,
sem það hefur haft á réttarstöðu skip-
verja. Mun ég fjalla sérstaklega um það í
annarri grein. Eins og alltaf þegar dóm-
stóll fer að rökstyðja fyrirfram ákveðna
niðurstöðu, þá vill rökstuðningurinn
verða ósannfærandi, eins og í þessu máli
hér og nú verður rakið. Viðurkenna
verður þó þrautseigju útgerðarmanna að
gefast aldrei upp og halda áfram að
ströggla dóm eftir dóm, ár eftir ár, unz
Hæstiréttur sjálfur gefst upp á endanum,
eins og hér gerðist og ég nefndi með
skriflegu ráðningarsamningana.
Enginn staðgengill,
engin staðgengilslaun?!
Niðurstaða dómsins í máli matsveins-
ins á Snorra Sturlusyni VE var sú, að
ákvarða, að hinn óvinnufæri skipverji
hefði ráðið sig á móti öðrum manni í
hálft starf, þ.e.a.s. ráðið sig til að fara
aðra hvora veiðiferð skipsins, eins og
segir í dómnum.
„Það starf sem áfrýjandi var ráðinn til að
gegna, fólst í því að fara aðra hvora veiðiferð á
fi skiskipinu Snorra Sturlusyni. Annar maður
gegndi starfi nu á móti honum og saman voru
þeir í einni stöðu. Samkvæmt ráðningu áfrýj-
anda var þannig fyrirfram ljóst að hann var í
fríi meðan á veiðiferð stóð 2. janúar til 3.
febrúar 2005. Hann veiktist 30. desember 2004,
en veikindin hindruðu hann ekki í að gegna
starfsskyldum sínum fyrr en 8. febrúar 2005
þegar kom að því að hann skyldi hefja störf.
Með sama hætti er ljóst, að Karl Günter var
ekki staðgengill áfrýjanda vegna veikinda þess
síðarnefnda í fyrstu veiðiferð á árinu 2005.“

Eftir að dómurinn er búinn að gefa sér,
að hinn óvinnufæri matsveinn hafi að-
eins ráðið sig í eina stöðu á móti öðr-
um nafngreindum matsveini, þótt annar
þeirra hafi verið búinn að vera á skip-
inu í 5 ár, þegar hinn réði sig, þá vísar
Hæstiréttur í dóm, sem lögmaður út-
gerðar hafði í fyrri málum vísað í án
árangurs, en nú varð annað uppi á ten-
ingnum. Var þessi dómur enn eitt málið
og það síðasta, þar sem deilt var um það,
hvað teldist vera staðgengilslaun, þ.e.
full laun, á kaupskipum. Hvaða launa-
liðir væru innifaldir í þessu hugtaki þar,
en kaup farmanna samanstóð á þeim
tíma af lágu fastakaupi og allra handa
launapóstum. Ágreiningurinn snérist um
það, hvort greiðslur, sem skipverjarnir
fengu greiddar fyrir bakvaktir, frídaga,
kallvaktir og frystiálag, væru innifaldar í
hugtakinu staðgengilslaun vegna óvinnu-
færni á kaupskipum. Á hinn bóginn
hefur aldrei verið ágreiningur um það,
hvaða laun á fiskiskipum teljist til stað-
gengilslauna, en staðgengilslaun eru þau
laun, sem viðkomandi staða gefur, burt-
séð frá því hvort einhver gegnir þeirri
stöðu það og það skiptið. Sagði í þessum
tilvitnaða kaupskipadómi m.a. að skip-
verjinn „eigi rétt til þeirra launa, sem
hann hefði fengið greidd fyrir að gegna
starfi sínu áfram, ef veikindin hefðu ekki
gert hann ófæran til þess.“ Dómsmál
þetta fjallaði því eingöngu um innihald
staðgengilslauna, en ekki á nokkurn hátt
um það, hver teldist vera staðgengill og
hver ekki og hvað það hugtak þýddi
yfirhöfuð í þeim skilningi.
Með því að vísa í þennan dóm er
Hæstiréttur þarna ranglega að búa sér til
þá forsendu, að skilyrði greiðslu veik-
indalauna sé, að staðgengill komi í
staðinn fyrir hinn óvinnufæra, sem er
algerlega andstætt fyrri dómum Hæsta-
réttar. Enginn staðgengill, engin stað-
gengilslaun. Þetta er alrangt vegna þess,
að staðgengilslaun greiðast hinum veika,
þótt fækki í áhöfn um hann og enginn
staðgengill komi í staðinn fyrir hann,
eins og allir eiga að vita, sbr. áður nefnt
umburðarbréf L.Í.Ú. og t.d 1.03 gr. í
kjarasamningi vélstjóra, „Útreikningur
hlutar í veikindaforföllum“. Um þetta
hefur hingað til aldrei verið ágreiningur
milli hagsmunaaðila.
Þá segir það sig líka sjálft og öllum
ætti að vera ljóst, að útgerðin losar sig
ekki undan skyldu til greiðslu veikinda-
launa með því einu að láta engan taka
við stöðu hins óvinnufæra meðan hann
er óvinnufær. Heldur ekki, þótt útgerðin
réði tvær áhafnir á skip, þar sem skip-
verjar annarrar áhafnarinnar teljast tæp-
lega vera staðgenglar hinnar, sem þýddi
þá væntanlega, að sú útgerð þyrfti aldrei
að borga svonefnd staðgengilslaun vegna
óvinnufærni skipverja. Staðreyndin er sú,
að í öllum tilvikum óvinnufærni þarf út-
gerðin að borga viðbótarhlut eftir stöðu
hins óvinnufæra, staðgengilslaun. Skiptir
alls engu, hvort heldur einhver kemur í
stað hins óvinnufæra eða sá sem það
gerir er utanaðkomandi ráðinn í afleys-
ingatúr eða sá skipsfélagi hans, sem er
með honum í innbyrðisgreiðslumiðlun,
sem bætir við sig túr, eins og var í tilviki
skipverjans á Snorra Sturlusyni VE.
Greiðsluskylda útgerðarinnar er algild í
öllum tilvikum að óbreyttum lögum og
dómum Hæstaréttar.
Eftir að hafa ákvarðað að forsenda
staðgengilslauna sé, að einhver komi í
stað hins óvinnufæra, þá býr Hæstirétt-
ur sér það til, að hinn óvinnufæri mat-
sveinn hafi verið ráðinn í annan hvern
túr, hálft starf og þar af leiðandi væri
hinn matsveinninn ekki staðgengill hans
í forföllum. Af því leiðir að útgerðin þarf
ekki að greiða honum nein staðgengils-
laun, nema það gerist að utanaðkomandi
afleysingamaður sé ráðinn sérstaklega
vegna forfallanna. Er Hæstiréttur með
þessu að segja að ráði maður sig í fast-
ákveðin frí á móti öðrum ákveðnum
aðila (t.d innbyrðisgreiðslumiðlun), þá
eigi maður ekki rétt á staðgengilslaunum
vegna óvinnufærni þá túra, sem maður
hefði ekki sjálfur gegnt heill heilsu,
nema afleysingamaður sé ráðinn.
Innbyrðisgreiðslumiðlun
Framkvæmdin hefur verið sú varð-
andi skipverja, sem starfa í innbyrðis-
greiðslumiðlun, að einu veikindalaunin
sem hinn óvinnufæri hefur fengið er að
venju helmingurinn af aflahlut félaga
„Með því að vísa í þennan dóm er
Hæstiréttur þarna ranglega að búa sér
til þá forsendu, að skilyrði greiðslu
veikindalauna sé, að staðgengill komi
í staðinn fyrir hinn óvinnufæra, sem
er algerlega andstætt fyrri dómum
Hæstaréttar.“
Mynd: Brian Lønberg/2008