Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2010, Qupperneq 45

Sjómannablaðið Víkingur – 45
3
Kunnastur er Kristinn fyrir uppgötvun sína,
línurennuna. Fyrir daga hennar þurftu sjómenn
að standa við línubjóðin og kasta línunni út.
Það var hættuverk og kostaði mörg mannslíf.
Þótt sú renna sem Kristinn smíðaði í upphafi
sé æði frábrugðin þeim sem í dag eru notaðar
byggjast þær á sömu hugmyndinni sem er svo
einföld að það nægði hverjum manni að sjá
verkfærið einu sinni til að geta smíðað hana
sjálfur. Níels Árni rekur sögu línurennunnar í
bókinni og baráttu Kristins fyrir að koma henni
á framfæri við ráðamenn og fá uppgötvun sína
viðurkennda.
4
„Bryggju vantaði tilfinnanlega en það var ekki
fyrr en 1973 að fyrsta bryggjan sem heitið gæti
svo leit dagsins ljós þótt eitthvað hafi áður verið
lagað til á klöppunum að norðan. Kristinn
bróðir minn gefur mér eftirfarandi lýsingu:
Fyrst var þetta stuttur stubbur ofan á stóru
steinana sem þá var búið að ryðja upp á gömlu
steinana norðan við vörina. Við fengum að eiga
gamla síldarplanið sem stóð norðan við lækinn
hjá Skor og Hafsilfri, á Raufarhöfn. Náðum í
brautarteina sem voru undir síldarvögnunum
sem síldinni var landað í og dreift í síldarkörin
hjá síldarstúlkunum. Við settum upp staur og
löndunarbómu og gátum híft beint upp úr bát-
unum og ýtt vagninum síðan upp í enda varar-
innar þar sem við höfðum gert aðstöðu til að
sturta fiskinum beint ofan í kerru sem við fór-
um svo með inn á Kópasker í fiskmóttökuna
þar. Þessi bryggja brotnaði niður einn veturinn
og nýjar voru byggðar.
Þeir bræður mínir og fleiri áttu oft eftir að
brasa við þessa bryggju. Straumurinn kemur inn
með austurhlið hafnarinnar og leitar þá til vest-
urs í víkinni, í Borgarkrókinn og þaðan út með
tanganum norður með skerjunum. Einnig barði
aldan úr norðri stanslaust á og lítil bryggja beint
út í þessi átök sagði lítið, ekki síst þegar ís
blandaðist í málið og var lítið herfang fyrir Ægi
konung. Bryggja var hins vegar nauðsynleg og
átti ég þess kost að blanda mér þar í málin.
Er ég tók sæti á Alþingi sem varaþingmaður
veturinn 1980, beitti ég mér fyrir því að fjár-
laganefnd sem þá hét fjárveitinganefnd veitti
50 þús. kr. fjárveitingu í höfnina í Nýhöfn. Náði
það fram að ganga en varð þó að vera skráð á
lið til hafnarframkvæmda á Kópaskeri en sér-
merkt í Nýhöfn. Fyrir þennan pening var ágæt-
lega unnið og sú bryggja dugði einhver ár. Þá
var það rétt fyrir jólin, líklega árið 1994, er
Halldór Blöndal var landbúnaðarráðherra, að ég
var samferða honum í bíl hans úr Borgartúni í
ráðuneytið. Halldór var að velta fyrir sér í hvað
hann ætti að setja hluta af ráðherrafé sínu.
Nefndi ég þá höfnina í Nýhöfn og leist Halldóri
vel á og var fljótur að afgreiða þetta eins og
annað sem hann tók ákvörðun um. Upphæðin
var 400 þús. kr. að mig minnir sem var töluvert
fé og fyrir það unnið með stórvirkum krönum
og tilheyrandi timburkaupum. Þetta opinbera
fjármagn nýttist fyrst og fremst til kaupa á
vélavinnu og efni en vinnuframlag heimamanna
lítið eða ekkert greitt. Þeir þurftu hins vegar
ekki að leggja fram beinharða peninga og það
skipti sköpum. Ekki veit ég um frekari framlög
ríkisins til hafnarinnar í Nýhöfn og er ókunnugt
um hvort og þá hvernig aðrir fjármunir feng-
ust.“
grunnur þar sem Rigel var við veiðar og ókyrrð-
ist sjórinn hratt og varð úfinn. Doríunum var
róið hverri af annarri heim að Rigel til að láta
taka sig inn. Það hafði sést til Jacobsons og
félaga hans reyna að ná til skútunnar. Án nokk-
urs fyrirvara gerði brot sem gekk yfir doríu
þeirra og steypti henni á hvolf. Báðir mennirnir
voru góðir sundmenn og Jacobsen náði að grípa
í stafnbogann á doríunni og Johnson í skut-
bogann. Það sást til þeirra frá Rigel þar sem þá
rak óðara að skútunni. Dixon skipstjóri gerði
sér vel grein fyrir þeirri hættu sem þeir voru í.
Það voru miklir erfiðleikar sem mennirnir
máttu þola þarna í ísuðum sjónum. Hvað eftir
annað munaði litlu að ofurefli vinds og öldufall
sjávarins kipptu handfestu þeirra lausri þegar
doríunni var skyndilega lyft upp og hún vó salt
á öldutoppi stórrar brimöldu á meðan menn-
irnir héngu niður hvor í sinn öldudalinn. Aftur
og aftur misstu þeir tökin en í baráttunni fyrir
lífi sínu náðu mennirnir handfestum sínum á
doríunni á nýjan leik. Þessu hélt áfram í heila
klukkustund. Að því kom að Jacobson kallaði
upp yfir sig að hann héldi þetta ekki út öllu
lengur. Þá kallaði Johnson til hans að hann
skyldi halda hugrekki sínu því hann sæi til
Rigel og að vindurinn bæri þá hratt í átt að
skútunni og innan stundar yrði þeim borgið.
En það var einmitt á þessum tímapunkti að
akkerisfesti Rigel brast. Ofsi stormsins var svo
sterkur að hann náði að slíta öfluga akkeris-
taugina sem hélt skútunni. Taugin slitnaði
næstum eins og pípuleggur og mennirnir tveir,
sem voru á reki, tóku eftir því. Jacobson kallaði
þá til félaga síns á ný „ég er að deyja,“ þar sem
hann varla hélt sér á lífi. Hann var þá búinn að
þrýsta höndunum upp að olnboga inn í lykkju
stafnstrengsins og bregða henni alla leið upp í
axlarkrikann. En þrátt fyrir það sótti hrollkald-
ur dauðinn að honum. Félagi hans sá að hann
varð hreyfingarlaus og hinn ljóshærði ungi
maður frá Gullholman gaf upp öndina. Hann
hélt samt fast, dauðagripið var traust en höfuðið
féll fram og ofan í sjóinn. Á þessum tímapunkti
missti Jacobson meðvitund en hélt sér þó enn
föstum.
Jafnskjótt og skútan var komin undir stjórn
á ný kallaði Dixon skipstjóri, sem hafði staðið
uppi á framránni og fylgst með mönnunum í
sjónum, eftir sjálfboðaliðum til að ná mönn-
unum inn. Og þrátt fyrir að sjólagið væri afar
viðsjárvert buðu þrír menn sig þegar fram. Það
voru þeir Charles Eckhoff, John Raymond og
Irving Finney. Doría þeirra náði svo aftur til
skonnortunnar með báða doríumennina alveg
rænulausa eftir erfiða björgun. Er um borð var
komið náðist að endurlífga Johnson þegar í
stað. Höfuð Jacobsons hafði lengi legið á grúfu
í sjónum, eða í meira en hálfa klukkustund.
Reyndist ekki hægt að lífga hann.
Í meira en fjórar klukkustundir var allt gert
sem hægt var af Gullholmanmönnunum til að
reyna að endurlífga hann en án þess að nokkuð
dygði. Hann var víst án alls vafa látinn þegar
hann var tekin upp úr sjónum.
Bókin, Undir miðnætursól, segir sögu
amerískra lúðuveiðara við Íslandsstrendur
1884 til 1897, af sjónarhóli fi skimannanna
sjálfra, ekki Íslendinga. Einmitt vegna þessa
óvenjulega sjónarhorns fáum við einnig
skemmtilega og í sumu nýstárlega mynd af
íslensku samfélagi. Lúðuveiðimennirnir fl uttu
með sér margar nýjungar svo sem
gúmmístígvél og olíugalla. Þeim
fylgdu framandi krydd, ávextir
og sápur til daglegs brúks.
Sem dæmi um hreinlæti hinna
erlendu sjómanna fékk enginn
Íslendingur að fara undir
þiljur, niður í káetu né heldur
í hásetalúkarinn, nema taka af
sér yfi rhafnir og skófatnað
ofanþilja. Um leið var honum
boðin sápa og vatn í fötu til
að þvo sér. Höfundur bókar-
innar er Jóhann Diego
Arnórsson.
*
Eftirspurn eftir lúðu óx
jafnt og þétt eftir því sem inn-
flytjendum til Bandaríkjanna fjölgaði. Um 1880
fór eitthvað að draga úr Grænlandsveiðinni og
var enn reynt að finna ný mið. Það var 1884 að
þrjár skonnortur héldu til tilraunaveiða á mið-
unum við Ísland, með þeim árangri að á næstu
14 ár vöndu Ameríkanar (frá Gloucester í
Massaschusetts) komur sínar til lúðuveiða hér
við land.
*
Skipstjórarnir sem sigldu hvað oftast og þekktu
aðstæður hvað best sigldu jafnan til Íslands með
aðeins hálfa áhöfn en réðu svo Íslendinga í laus
rúm.
Þann 14. apríl 1890 segir í
dagbók Bushie stýrimanns á
Concord: „Í morgun var öll
okkar áhöfn komin um borð.
Í áhöfn með okkur í sumar
verða átta Íslendingar, einn á
hverri doríu. Við drógum um
það hver þeirra reri með hverj-
um okkar.“ Veiðar Ameríkana
voru ekki hættulausar. Menn
tók út í illviðrum, doríur týnd-
ust í þoku og þeim hvolfdi.
Það var að morgni dags 29.
apríl. Olof John Jacobson og
félagi hans, Oscar Johnson, annar
tveggja Johnsonbræðra frá Gull-
holman sem komu með Jacobsen
og einn margra Gullholmannanna
sem sigldu á Rigel, lögðu af stað út til að draga
lóðirnar sínar. Rigel var um 40 mílur frá landi.
Klukkan um ellefu þennan morgun hvessti
skyndilega af norðaustri. Sjór var fremur
Undir miðnætursól