Fréttablaðið - 11.10.2022, Qupperneq 14

Þau eru orðin öldruð, hjónin. Eiga
sér að baki langan og merkan starfs­
feril. Hún á sviði menningar og
listar. Hann sem foringi íslenskra
jafnaðarmanna. Maðurinn, sem
gerbreytti íslenska skattkerfinu á
nokkrum mánuðum. Úr gömlu og
úreltu kerfi söluskatts og eftirá­
skattgreiðslu tekjuskatta. Í heim
virðisaukaskatts og staðgreiðslu­
skatts . Maðurinn, sem náði í samn­
ingum að tryggja landsmönnum
mestu efnislegu og réttarfarslegu
framfarir, sem orðið hafa í Íslands­
sögunni. EES­samninginn.
Maðurinn, sem veitti þjáðum
Eystrasaltsþjóðum mestan og
bestan stuðning allra vestrænna
þjóðarleiðtoga. Stuðning, sem þær
hafa heiðrað Ísland og Íslendinga
fyrir og nýlega var minnst með
heimsókn helstu forystumanna
þessara þriggja þjóða hingað til
Reykjavíkur, þar sem íslenskum
ráðamönnum þótti ekki henta,
að maðurinn sjálfur fengi að vera
viðstaddur. Þessi aldraði leiðtogi
íslenskra jafnaðarmanna.
Hvorki friður né ró
Eftir langan og merkan starfsferil
skyldu menn ætla, að ellin fengi að
bíða hjónanna í friðsæld og ró. Svo
hefur þó ekki reynst vera. Stöðugt
harðar hefur verið vegið að friðsæld
þeirri og ró. Ásakanir hafa stöðugt
og vaxandi verið á þau bornar.
Ásakanir, sem beinst hafa gegn
honum, en bæði hjónin þurft að
axla saman. Ásakanir um fjölmörg
brot, sem mörg eiga að hafa átt sér
stað fyrir meira en hálfri öld.
Ásakanir, sem aldrei hefur þó
verið fylgt eftir með ákærum svo
hið íslenska dómskerfi gæti fengið
að fjalla þar um og ákveða refsingu
fyrir, ef stæðust. Ásakendur hafa
þannig tekið að sér bæði ákæru­
valdið, dómsvaldið og refsivaldið
– sem skal vera að gera þessi öldr­
uðu hjón útlæg úr eigin samfélagi
og eigin landi. Nei – afsakið. Ein
ákæran hefur verið tekin upp af
ákæruvaldinu. Ákæran um, að sá
ákærði hefði strokið um bak kven­
manns við matborðið á heimili hins
ákærða. Var ákærði sýknaður í hér­
aði. Handhafi ákæruvaldsins, kona,
áfrýjaði sýknudómnum til Lands­
réttar þar sem dóms er að vænta í
nóvember.
Að flýja föðurland
Í sínum erfiðu, ævarandi raunum
hafa þessi gömlu hjón valið þann
kostinn að f lýja landið sitt. Hafa
yfirgefið ættjörð sína, heimili sitt,
vini sína og vandamenn. Valið sér
að dvelja víðs fjarri heimahögum
til þess eins að fá um frjálst höfuð
strokið. Vistað sig fjarri hinum ill­
skeyttu ákærendum og löglausum
ærusviptingum og útlegðardómum.
Aðeins heimsótt ættarland sitt
þegar brýna nauðsyn ber til. Eins
og nú. Þegar í aðdraganda er dómur
Landsréttar í máli, sem eiginmað­
urinn var sýknaður af í undirrétti
en ákæruvaldið krafðist áfrýjunar
til Landsréttar. Máli, sem hefur nú
þegar kostað hjónin miklar þján­
ingar, margvíslega erfiðleika – og
mikla fjármuni. Það er dýrt að verja
æru sína á Íslandi Þeirra beið í ætt­
jörðinni meira af slíku. Þess vegna
þurftu þau að snúa aftur heim.
Sama dag og þau stigu fæti á ætt­
jörð sína birtist í vönduðu blaði,
Stundinni, ný atlaga að þeim.
Atlaga, sem þagað hafði verið yfir
þunnu hljóði þar til fótum þeirra á
ættlandið hafði verið stigið. Birtist
þá þegar í stað. Atlaga nákvæm­
lega sams konar og flestar þær fyrri
höfðu átt sameiginlegt. Hvergi
ákært fyrir refsivert brot heldur
kynni, sem hefðu getað valdið
slíku ef gert hefði verið. Engar refsi­
verðar beinar sakir fram bornar
heldur vakin athygli á framkomu,
sem hefði getað leitt til slíks, ef slíkt
hefði gerst. Svona eins og að strok
um bakið á gesti við matarborð
hefði getað leitt til refsiverðar hátt­
semi – ef svo hefði orðið.
Slátrunin – sem næstum tókst
Betur hafði árásin verið undirbúin.
Aðeins fimm dögum eftir að þessi
öldruðu hjón höfðu stigið fótum
sínum á ættjörðina kom ný, undir­
búin atlaga. Þá frá manneskju, sem
verið hafði leiðtogi íslenskra jafn­
aðarmanna – axlað hlutverk, sem
hinn aldraði eiginmaður hafði borið
með sóma og sæmd.
Hvaða manneskja er sá ákærandi?
Það er manneskja, sem engan þátt
hafði átt í stofnun hinnar nýju,
öflugu hreyfingar jafnaðarmanna,
Samfylkingarinnar. Haldið sig þar
víðs fjarri – framanaf. Því engan
hlut átt í að reyna að gerbreyta
því umhverfi, sem jafnaðarmenn
á Íslandi höfðu áratugum saman
þurft að sætta sig við. Að ná aldr­
ei sömu forystu meðal íslenskrar
þjóðar og jafnaðarmenn náðu í
nálægum löndum þar sem fyrir til­
verknað þeirra varð til hið norræna
samfélag, sem var fyrirmynd ann­
ara þjóða um samhygð, samstöðu
og jafnan rétt þegnanna.
Langvinnum og tvístrandi deil­
um íslenskra flokka, sem aðhylltust
sósíalisma, lauk með hruni Berlín­
armúrsins og kommúnismans. Ekk­
ert var, sem lengur gæti staðið í vegi
fyrir upprisu jafnaðarstefnunnar á
Íslandi. Samfylkingin, flokkur jafn­
aðarmanna, var þá stofnuð og setti
sér það meginmarkmið að verða
forystuaf l gegn íhaldsöf lunum í
Sjálfstæðisflokknum.
Hratt ris – hratt hrun
Þetta tókst. Í fyrstu þingkosningum
Samfylkingarinnar náði hún 27%
atkvæða. Í næstu kosningum þar á
eftir 32% atkvæða. Í fjölmiðlunum
var þá talað um hina tvo turna í
íslenskum stjórnmálum hvar af
Samfylkingin var annar.
Það var við þessar aðstæður,
sem manneskja sú, sem kvaddi sér
hljóðs á fimmta degi ættjarðar­
vistar hjónanna gömlu, gaf kost á
sér til starfa fyrir Samfylkinguna.
Svili hennar, sem þá var formaður
f lokksins, bauð henni að styðja
hana til forsætisráðherra, næði
flokkurinn nægu fylgi með hennar
liðsinni. Og þá sló hún til. Aðeins
tveimur árum eftir sigurkosning­
arnar, sem skiluðu 32% atkvæða,
réðist hún gegn þessum svila sínum
og felldi hann frá formennsku. Sett­
ist sjálf í það sæti. Gekk svo til sinna
fyrstu þingkosninga sem f lokks­
formaður. Samfylkingin fékk þar
16,8% atkvæða. Hafði sem sé tapað
því sem næst helmingi fylgisins frá
næstu kosningum þar á undan.
Tók formaðurinn því næst þá
ákvörðun að falla frá sjálfri megin­
stefnu jafnaðarmanna. Brá á það
ráð að ganga til stuðnings við
Sjálfstæðisf lokkinn í samsteypu­
stjórn undir hans forystu og fékk
þar utanríkisráðherrastól fyrir sig.
Sama stól, og hinn gamli forystu­
maður jafnaðarmanna hafði setið
með glæsibrag. Sú vegferð, sem
þessi nýi formaður leiddi, endaði
með mesta afhroði, sem íslenskir
jafnaðarmenn hafa orðið fyrir í
meira en 100 ára sögu sinni. Hlutu
5,7% fylgi í kosningum.
Hver einn og einasti fram­
bjóðandi f lokksins féll í þeim
kosningum, sem eftir var þá enn af
þeim hópi, sem leiddur var til sam­
starfs við Sjálfstæðisflokkinn og til
eftirleiksins, sem af því leiddi. Einn
frambjóðandi náði kjöri, ungur
Akureyringur sem engu hlutverki
hafði gegnt í vegferðinni sem hafin
var fyrir tilstilli þess, sem lét sér
sæma að lýsa forvera sínum sem
rándýri. Rándýr, var hann sagður
vera. Hvaða heiti skyldi nafngef­
andinn velja þeirri manneskju, sem
leiddi f lokk sinn til vegferðar, sem
nánast leiddi til slátrunar flokksins
eins og varð um Samfylkinguna í
kosningunum 2017?
Átök jafnt sem samstarf
Það er aldraður maður, sem skrifar
þessi orð. Á sinni löngu starfsævi
hafði hann mikil samskipti við þau
hjón. Átti í harkalegum átökum við
þau . Líka í miklum samskiptum og
samvinnu. Hefur deilt með þeim
bæði stríðum og stund, jafnt gleði­
stundum sem erfiðum. Í öllum þeim
samskiptum hefi ég aldrei orðið var
við eða fengið pata af neinu af því
mikla og neikvæða ásökunarefni,
sem þeim hjónum er ætlað að bera.
Aldrei!
Í friði og rósemd elliáranna, sem
ég hef fengið að njóta, hefur það
miskunnarleysi, sem þeim er sýnt,
valið mér áhyggjum. Raskað ró
minni. Vakið mig til samúðar. Að
þurfa að flýja heimili sitt, ættingja,
vini sína og vandamenn, sjálfa ætt­
jörðina – vegna grímulausra, stöð­
ugt ítrekaðra og vandlega undirbú­
inna árása. Mælist eindregið til þess
við þá þjóð, sem við öll tilheyrum,
að hún leyfi öldruðu fólki að njóta
síðustu hérvistardaga í friðsemd
og ró á ættjörðinni sinni, á heimili
sínu og með vinum sínum og vanda­
mönnum. Svo fer þeim að ljúka ­­­­­
þessum skrifum. n
Þegar líður að lokum
Sighvatur
Björgvinsson
fyrrum formaður
Alþýðuflokksins
og meðal stofn­
enda Samfylk­
ingarinnar
Eftir langan og merkan
starfsferil skyldu menn
ætla, að ellin fengi að
bíða hjónanna í frið-
sæld og ró. Svo hefur
þó ekki reynst vera.
„Hvað ertu að hugsa um?“ spurði ég
manninn minn í gær.
„Alzheimer,“ svaraði hann. „Og
hvað um Alzheimer?“ spurði ég. „Ég
man það ekki,“ svaraði hann með
glotti, vel vitandi um sjúkdóm sinn.
Hjá lækninum, þegar maðurinn
minn fékk greiningu – nota bene
eftir átta mánaða erfiða bið – spurði
ég: „Og hvar er áfallahjálpin?“
„Ha? Áfallahjálpin?“ – „Já, þú ert
að tilkynna manninum mínum
að hann sé með erfiðan banvænan
sjúkdóm!“ svaraði ég, minnug þess
að þegar vinkona mín var greind
með brjóstakrabbamein var hún
strax send í næsta herbergi þar sem
áfallasálfræðingur tók á móti henni.
Það reyndist vera afgerandi fyrir
hana við að vinna úr þeim alvarlegu
tíðindum. – Læknirinn hans Gests
spurði vissulega hvort hann ætti að
senda inn beiðni um sálfræðiaðstoð
hjá Minnismóttökunni á Landa­
koti, sem við að sjálfsögðu þáðum,
en biðin varð tveir erfiðir mánuðir.
Þessar vikurnar hefur staðið yfir
vitundarvakning Alzheimersam­
takanna. Á ráðstefnu samtakanna á
alþjóðlega Alzheimerdeginum sagði
Steinunn Þórðardóttir yfirlæknir
Minnismótökunnar, frá því að það
væri búið að leggja niður stöðu­
gildi sálfræðinga, félagsráðgjafa og
iðjuþjálfa á Minnismóttökunni.
Hún benti líka á að þrátt fyrir að
heilabiluðum hafi stöðugt fjölgað
á síðustu árum hafi stöðugildum á
Minnismóttökunni ekki fjölgað frá
árinu 2010. Spáin gerir ráð fyrir enn
meiri fjölgun á komandi árum og
áratugum. „Það verður bara að setja
þetta á oddinn í samfélaginu! Þetta
er vandamál sem má ekki bíða degi
lengur,“ sagði Steinunn.
Hún minnti á að þegar þjónustu á
Minnismóttöku lýkur er skjólstæð­
ingum vísað til Heilsugæslunnar.
Þar er hins vegar enga skipulagða
þjónustu að fá nema hjá einstaka
eldhugum sem sinna starfi sínu af
eigin áhuga umfram væntingar í
kerfinu. Steinunn þakkaði Alzhei­
mersamtökunum, félagasamtökum
aðstandenda og áugamanna, fyrir
að hafa náð að grípa boltann að
einhverju leyti með þjónustumið­
stöðinni Seiglunni, en sagði réttilega
að ef Seiglan ætti að taka við þeirri
þjónustu sem nauðsynleg er, væri
nauðsynlegt að gera ráð fyrir henni
í opinberri fjárlagagerð.
Munum og minnum á að þeir sem
þurfa að lifa með þessum skelfilega
sjúkdómi er fólk sem – allavega í
fyrstu lotu – man að það gleymir,
og að ferlið er óbærilega sársauka­
fullt, bæði fyrir hinn sjúka og fyrir
aðstandendurna. Ferlinu fylgir nýr
sársauki, nánast daglega, og það er
sjálfsögð skylda heilbrigðisyfirvalda
að styðja þennan hóp með reglu­
legri meðferðarþjónustu og öðrum
úrræðum − bæði fyrir skjólstæðing­
inn og nánustu aðstandendur. Það
er svo augljóst að það þarf varla að
nefna það, að slík þjónusta sem snýr
að aðstandendum getur sparað heil­
brigðisþjónustunni umtalsverðar
fjárhæðir í annarri umönnun. Það
er þekkt að á meðan þjónusta við
aðstandendur heilabilaðra er af svo
skornum skammti sem raun ber
vitni, þá eru aðstandendur í mikl­
um áhættuhópi fyrir kulnun og eru
einnig útsettir fyrir ýmsum öðrum
sjúkdómum. Og við þurfum líka að
muna að með sálfræðiþjónustu er
sjúklingum og aðstandendum ekki
einungis hjálpað að takast á við
áföllin, heldur líka – og það er ekki
síður mikilvægt – er þeim veitt leið­
sögn við að njóta lífsins með þennan
sjúkdóm innanborðs. Því það er af
nógu að taka. og handleiðsla getur
svo sannarlega hjálpað okkur að
opna augun fyrir því.
Það væri að bera í bakkafullan
lækinn að ásaka heilbrigðisyfirvöld
um heilabilun og minnisglöp. En við
getum með góðri samvisku varað
þau við að „gleyma“ þegar kemur að
þessum þætti í þjónustu við almenn­
ing.
Heilbrigðisyfirvöld! Ekki gleyma
þeim sem gleyma!
Eiginmaður höfundar greindist
með alzheimer í september 2020. n
Ekki gleyma þeim sem gleyma
Kristín
Ólafsdótir
félagsfræðingur og
framkvæmdastjóri
almannasamtaka
12 Skoðun 11. október 2022 ÞRIÐJUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ