Fréttablaðið - 12.11.2022, Blaðsíða 86

Leiðtoga-
hæfni snýst
um ábyrgð.
Það er það
sem skortir
hjá leið-
togum
heimsins í
dag.
Dalia Grybauskaite, doktor í
hagfræði og fyrrverandi for-
seti Litáen, hefur verið orðuð
við framkvæmdastjórastarfið
hjá NATO. Dalia er fædd árið
1956 og er fyrsta konan til að
gegna embætti forseta Litáen,
og að auki fyrst til að gegna því
tvö samliggjandi kjörtímabil.
Dalia gegndi embætti
forseta Litáen milli
2009 og 2017. Áður var
hún fjármálaráðherra
Litáen og síðar f jár-
málastjóri Evrópusambandsins.
Hún hefur verið orðuð við fram-
kvæmdastjórastarfið hjá NATO
og svaraði fyrirspurn um málið á
pallborðsumræðum á Heimsþingi
kvenleiðtoga í Hörpu í vikunni. „Ég
tala af mér og það er erfitt að ráða
við mig, sem sennilega leiðir af
sér að það sé ekki möguleiki fyrir
manneskju eins og mig,“ svaraði
Dalia.
Viðtalið fer fram á efstu hæð í
Hörpu. Vegna misskilnings hjá
bókara er blaðamaður tuttugu
mínútum of seinn. Það er ansi vont
að vera seinn þegar hitta skal eina
áhrifamestu manneskju heims-
álfunnar og þótt víðar væri leitað.
Dalia Grybauskaite ber með sér
virðulegt yfirbragð, klædd klass-
ískum skyrtujakka með dökkbláu
mynstri. Hún hefur góða nærveru
og brosir þegar undirrituð afsakar
sig við Madame President. „Þetta er
ekkert mál,“ segir hún vingjarnlega.
Góð samskipti við Íslendinga
„Ég hef komið hingað í að minnsta
kosti tvær opinberar heimsóknir,“
segir Dalia og rifjar upp skondnar
minningar af íslenska rokinu.
„Þetta er óformleg heimsókn en ég
var líka hér 2019. Ég hef átt í mjög
góðu sambandi við núverandi for-
sætisráðherra Íslands, fyrri forseta
og núverandi forseta. Ég er hrifin af
Íslandi, og það er ekki bara vegna
þess að Íslendingar voru fyrstir til
að viðurkenna sjálfstæði landsins.“
Íslendingar voru vissulega fyrstir
sjálfstæðra þjóða til að viðurkenna
að fullu endurreist sjálfstæði Litáa.
Viðurkenningin var formleg í febrú-
ar 1991.
Þegar Dalia horfir yfir ferilinn
sem þjóðhöfðingi landsins stendur
ekki eitthvað eitt einstakt upp úr
sem helsta afrekið, en hún veit að
Heimsleiðtoga skortir
ábyrgðartilfinningu
Nína Richter
ninarichter
@frettabladid.is
hún skilaði góðu verki. „Ég vil ekki
nefna eitthvað eitt. En mér tókst
að ná markmiðum mínum á fyrsta
kjörtímabilinu, að gera landið sjálf-
bært í orkumálum og koma okkur í
gegnum efnahagskreppuna,“ segir
hún.
Í stjórnartíð Daliu byggðu Litáar
orkuver og hættu orkuverslun
við Rússa. „Það var dýrt en við
höfðum þá þegar greitt þrjátíu pró-
sentum meira fyrir rússneskt gas
en til dæmis Þýskaland. Eftir að við
byggðum orkuverið hrundi verðið
um leið,“ segir hún. „Ég studdi tíma-
bundinn niðurskurð stjórnarinnar
gagnvart bótum. Þetta var reglulega
erfitt og við gátum ekki tekið lán til
að rétta af ástandið. Þetta var dýrt
og flókið ferli. Við báðum almenn-
ing að sýna þolinmæði, skárum
niður laun með áætlanir um að
hækka þau á ný eftir skamman
tíma.“
Forystan færi fórnir
Dalia skilaði helmingi launa sinna
aftur í ríkiskassann meðan á niður-
skurði stóð. „Vegna þess að ég trúi
því að ef þú biður fólk að sýna
þolinmæði og sýna samfélags-
lega ábyrgð með því að þiggja
lægri bætur, þá þarf að sýna for-
dæmi. Þetta er spurning um trú-
verðugleika. Niðurstaðan var sú
að almenningur fór ekki í óeirðir á
götunum, vegna þess að pólitíska
forystan sýndi fordæmi með því að
færa einnig fórnir.“
Dalia segir að þannig hafi þjóðin
komist í gegnum krefjandi tíma.
„Það er ekki hægt að tala og lofa
endalaust, heldur þarf að sýna for-
dæmi. Það, fyrir mér, er það sem
leiðtogi á að gera.“
„Á seinna kjörtímabilinu, sem
ég hafði nú aldrei stefnt að, gerðist
það að Rússar réðust á Úkraínu og
innlimuðu Krímskagann. Þetta er
hættulegt svæði og við þurftum
að herða okkur í öryggismálum.
Seinna kjörtímabilið snerist fyrst
og fremst um öryggismálin,“ segir
Dalia. Hún segist glöð að hafa náð
ýmsum samningum í gegn við
NATO, um úrbætur. „Þetta var í
rauninni hvatinn hjá mér til að
sækjast eftir endurkjöri.“
Twitter-tungumál
Dalia segir marg falt er f iðara
að vera stjórnmálamaður í dag
en áður, í nýju tækniumhverfi.
„ Stjór nmálamenn þur fa ek k i
lengur að vera vel máli farnir í
löngu máli heldur þurfa þeir að
tala – Twitter tungumál.“ Dalia
útskýrir að þannig þurfi efnistök
að vera mun styttri og hnitmið-
aðri en áður. „Stjórnmálin eru að
breytast og við þurfum öðruvísi
stjórnmálamenn í dag en áður,
af því að allt þarf að vera mjög
knappt og afgerandi. Þetta er bæði
gott og slæmt. Ég var þegar fær um
að starfa í stjórnmálum án alltum-
lykjandi netmenningar. Ég starfaði
líka eftir að þessi menning kom til.
Það má sjá að kröfur almennings
breytast líka.“
Ég segi stundum að það þurfi að
þýða orðfærið þannig að fólk skilji
það sem verið er að tala um. Þegar
verið er að fjalla um stórar ákvarð-
anir sem tengjast lögum. Fólk þarf
að skilja hvað um ræðir,“ segir
hún og bætir við að hér sé á ferð-
inni nýr veruleiki í stjórnmálum.
„Þetta gefur stjórnmálamönnum
líka frelsi undan fjárhagsaðstoð og
stórfyrirtækjum. Vegna þess að það
þarf ekki aðkomu viðskiptalífsins
til að fara á Facebook eða Twitter, í
framboðinu,“ segir Dalia.
Frelsi frá fjármagnseigendum
„Ég sigraði bæði kjörin og eyddi
150 þúsund evrum. Vegna þess að
ég bað ekki um peninga, ég setti
eingöngu upp vefsíðu með upp-
lýsingum um stefnumálin og lét
þar við sitja. Þetta þýðir líka að
eftir kosningar ertu ekki í skuld við
neinn, og getur gagnrýnt hvern sem
er. Sem er auðvitað tvíbent, og getur
orðið grimmt. En fólk þarf að læra
að nota þetta. Þetta markar nýtt
tímabil í stjórnmálum.“
Persónuleiki sé lykilatriði
Dalia segir að þegar hún valdi saman
teymið sitt hafi hún hvorki litið til
kyns eða fínna gráða. „Mér er alveg
sama um Oxford eða þessa fínu
skóla. Ég vildi að fólkið mitt væri
með hreinan skjöld og bæri hag
landsins fyrir brjósti. Þetta snerist
ekki um peninga eða gráðufjölda,
heldur persónuleika, kunnáttu og
mannkosti. Vegna þess að leiðtoga-
hæfni snýst um ábyrgð. Það er það
sem skortir hjá leiðtogum heimsins
í dag,“ segir hún.
„Við sjáum þetta í stríðinu í Úkra-
ínu og í okkar afstöðu gegn Rússum
í því samhengi. Við sjáum þetta í
tengslum við loftslagsmálin. Við
sjáum uppgang þjóðernishyggju
alls staðar, bæði hér í Evrópu og utan
hennar. Þetta er slæmt þegar við
stöndum frammi fyrir svona marg-
þættum vanda, núna eftir heims-
faraldurinn. Með orkumál, mat og
vatn.“
Hún segir að eina leiðin út úr þjóð-
ernishyggju-tímabilinu sé að fara í
gegnum það. „Það þýðir að á endan-
um munum við skilja að það er betra
að finna lausnir á vandanum þegar
allir hafa rödd. Eins og við gerðum
eftir seinni heimsstyrjöld þegar
við settum á laggirnar allar þessar
alþjóðlegu stofnanir,“ segir hún.
„Við vitum ekki hvað gerist eftir
tvö ár Bandaríkjunum. Þau munu
sennilega halda áfram að draga sig
út úr alþjóðasamstarfi. Allir í Evrópu
munu finna áhrifin af þessu.“
Dalia er ekki bjartsýn á fram-
haldið og spáir vaxandi tíðni hung-
ursneyða og þurrka á næstu árum.
„Já það verður hungur og það
verða þurrkar. Það verður gríðar-
legur fjöldi flóttafólks, Evrópa mun
ekki standa undir því og þetta mun
breyta stjórnarfarinu í álfunni. Lýð-
ræðinu mun standa ógn af þessum
áhrifum og við munum sjá breyting-
ar á því hvernig stjórnkerfin okkar
eru byggð upp,“ segir hún.
„Það eru rosalega margar ástæður
fyrir því að stjórnmálin eru að færast
til hægri. Loftslagið bíður ekki eftir
neinum. Við þurfum að átta okkur
á því hvernig við ætlum að lifa af .“
Þurfum við að endurhugsa öll
kerfin?
„Við munum þurfa að endurhugsa
marga hluti.“ n
Nánar á frettabladid.is
Dalia Grybaus-
kaite var stödd
hér á landi í vik-
unni í tengslum
við Heimsþing
kvenleiðtoga.
MYND/AÐSEND
42 Helgin 12. nóvember 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ