Borgfirðingabók - 01.12.2016, Page 232

232
B O R G F I R Ð I N G A B Ó K 2016
mikið afhroð á Örlygsstöðum sumarið 1238 í orrustu við Gissur og
Kolbein unga, fyrrverandi tengdasyni sína, og ef heimferð frestaðist
gætu möguleikar hans til virkjunar Skriflu versnað eða jafnvel orðið að
engu. Miðað við algengan lífaldur sjálfdauðra manna á þeim tímum má
honum einnig hafa verið ljóst að betra væri að fara fyrr en síðar. Snorri
og Órækja, sonur hans, komu til Íslands frá Noregi snemma sumars
1239 og hitti Órækja þá Gissur Þorvaldsson og „fór skipulega með
þeim“.48 Löngun til framkvæmda á nýju og ókönnuðu sviði upphitunar
íveruhúsa gæti hafa átt mikinn þátt í að Snorri ákvað að fara þrátt fyrir
bann konungs, óvissu og áhættu.
TILRAUN Í REYKHOLTI MEÐ AFBRIGÐI HYPOCAUST
1.16.1. Í Reykholti sýnist hafa verið stefnt að óbeinni upphitun með
hvera gufu frá Skriflu en hana virðist hafa átt að leiða í holrýmum undir
gólfi með sambærilegum hætti og gert var með hypocaust. Gufan virðist
hafa átt að fara út um háf sem staðið hefði á sökklinum í miðju hellu-
húsinu, sbr. 1.4.1-2. Hugmyndir, tæknilegar og eðlisfræðilegar lausnir
að hitakerfi í helluhúsinu í Reykholti virðast því vera sóttar beint í hypo-
caust en hvorki í afbrigðið í Þrándheimi né önnur sunnar í álfunni en þau
notuðu beina upphitun með reyk frá eldi. Líkur benda til að teningslaga
hleðslu steinarnir, bæði í tilrauna- og hólslögninni, hafi verið höggnir
til sér staklega til þessara nota. Hleðslusniðið í báðum lögnunum virðist
áþekkt því sem mun hafa verið í lögn sem flutti heita loftið í afbrigðinu
í Þránd heimi inn í bústað erkibiskupsins, sbr. 1.20.1. (8. og 3. mynd
merkt g og ramma merktan G).
Rómverjar röðuðu hellum með dágóðu millibili hverri ofan á aðra
og fengu þannig um eins fets hæðarrými fyrir heita loftið undir gólfum.
Þeir not uðu stórar hellur og eins konar steypu í sín gólf yfir holrýmum
en reyk urinn fór út um lagnir í veggjum og síðan upp úr þaki. Þannig
fékkst mikið rými fyrir heita loftið sem gat þá dreifst vel og þannig jafn-
að hitanum. (13. og 14. mynd).
Í Reykholti er miklum mun minna rými á milli steina, en þeir sýnast
vera nálægt þverhandar þykkir og aðeins í einni hæð (4. mynd). Torf
með leir á milli laga er það efni sem líklegt er að hafi átt að leggja yfir þá
48 Sturlunga 1988, bls. 430.