Fréttablaðið - 01.02.2023, Blaðsíða 14

Verðbólguhækkun í
byrjun árs 2023 er ekki
óvænt óveður. Hún
er einfaldlega í boði
stjórnvalda. Krónu-
töluhækkanir gjalda
ríkisins skiluðu sér
beint út í verðbólguna.
Vinstrihreyfingin – grænt framboð
hefur frá upphafi lagt ríka áherslu
á ábyrga umgengni um auðlindir
hafsins, gert fortakslausa kröfu um
sjálf bæra nýtingu og bent á mikil-
vægi grunnrannsókna og fræði-
legrar þekkingar í því sambandi.
Nú fer stjórnmálafólk úr öðrum
flokki mikinn og lýsir yfir fullnað-
arsigri stórútgerðarinnar og talað
er um togara í hjónarúmum vegna
breytinga á lögum um aflvísa skipa
og að smábátasjómenn séu komnir
á höggstokkinn vegna bráðabirgða-
tillagna starfshóps sem ætlað er að
skapa sátt um greinina.
Stjórnmál samtímans krefjast
samráðs, úrlausnarefnin eru f leiri
og f lóknari en nokkru sinni áður.
Tillögurnar sem sagðar eru leggja
smábátasjómenn á höggstokkinn
eru nú í samráðsgátt stjórnvalda.
Þar eru þær birtar í þágu lýðræðis-
legrar aðkomu almennings og
hagaðila, t.a.m. smábátasjómanna
og hefur áður óþekktur metnaður
verið lagður í samráð við þetta
verkefni. Tillögurnar fara síðan til
umræðu í samráðsnefnd um sjávar-
útveg. Í kjölfarið verður unnið úr
athugasemdum og endanlegar til-
lögur kynntar í vor. Endanlegar til-
lögur fara svo aftur í samráð. Með
þessu vill ráðherra tryggja réttláta
og lýðræðislega aðkomu vegna þess
langvarandi ósættis sem ríkt hefur
um sjávarútveg.
Tillögurnar eru sextíu talsins
og eru meðal annars lagðar fram
til að skapa umræðu og kalla fram
viðbrögð í samfélaginu, bæði á
Alþingi, hjá hagsmunaaðilum og
sem víðast. Þetta kemur okkur
öllum við, enda undirstöðuat-
vinnugrein.
Því miður leiðist umræðan um
þennan veigamikla málaf lokk
oft út í pólitíska útúrsnúninga og
fyrirsagnir. „Leiðinlega svarið“
við fullyrðingunni um togara í
hjónarúminu er því miður sú að
með brottfellingu af lvísa úr 5. gr.
laga um fiskveiðilandhelgi Íslands
verður eingöngu horft til lengdar-
takmarkana á því hvar skip mega
veiða. Lagabreytingin gefur útgerð-
um þar með kost á því að nýta spar-
neytnari vélar og draga þar með úr
útblæstri gróðurhúsalofttegunda,
sem einmitt er hluti af boðuðum
breytingum VG í málaf lokknum.
Þetta á aðeins við um skip sem
mega veiða innan 12 mílna lög-
sögunnar þegar horft er til lengdar
þeirra.
Skip stærri en 29 metrar mega
því hér eftir sem hingað til ekki
veiða innan lögsögunnar nema í
undantekningartilfellum sem þá
þegar eru í lögum og varða skip að
42 metrum að lengd.
Að lokum vill höfundur vísa til
þess að strandveiðar á árinu 2022
voru þær farsælustu fyrir land og
þjóð frá upphafi veiðanna. n
Með togara í
hjónarúminu
Jódís Skúladóttir
þingmaður Vinstri
grænna
Árið 2023 gengur í garð með verð-
bólgu og vetrarhörkum. Verðbólgan
er komin í 9,9% og fólk finnur fyrir
því. Matarinnkaup fjölskyldunnar
eru dýrari, bensín hækkar og fast-
eignalánið sömuleiðis. Veðrið er á
sama tíma ofsalegt og Veðurstofan
dælir út gulum, appelsínugulum og
jafnvel rauðum viðvörunum. Fólkið
í landinu hlustar á aðvörunarorð
veðurfræðinga og hagar sér í sam-
ræmi við ráðgjöf þeirra.
Verðbólga í kortunum
Lögmál verðbólgunnar eru ekki
þau sömu og gilda um veðrið. Það
er ekki hægt að breyta veðrinu í
vetur en ríkisstjórnin getur haft
raunveruleg áhrif á það hvernig
verðbólgan þróast – og þannig
dempað verðhækkanir og vaxta-
hækkanir. Hlutverk ríkisstjórnar-
innar er annað og meira en bara að
vara við. Það er gert með því að haga
bókhaldi ríkisins þannig að Seðla-
bankinn þurfi ekki að halda sama
blaðamannafundinn aftur og aftur
um endurteknar vaxtahækkanir.
Vandamálið er bara að fjármála-
ráðherra landsins beitir ríkisfjár-
málunum þannig að þau vinna gegn
viðleitni Seðlabankans til að dempa
verðbólgu. Neytendasamtökin
lýstu þessum veruleika ágætlega í
vikunni þegar þau bentu á að janú-
arútsölur hafi ekki náð að draga úr
verðbólgu að neinu ráði í ár. Það er
vegna þess að gjaldahækkanir í boði
ríkisstjórnarinnar sjálfrar eru stór
þáttur í því að verðbólgan hækkar
aftur núna í byrjun árs. Hækkanir
á áfengisgjaldi, bensíngjaldi og
hækkun á búvöru blasir við. Það
eru útgjaldaliðir sem hið opinbera
stjórnar ásamt fjölmörgum öðrum
hækkunum.
Neytendasamtökin vöruðu rík-
isstjórnarf lokkanna við þessum
áhrifum þegar fjárlagafrumvarpið
var til umræðu á Alþingi í haust.
Neytendasamtökin voru þar í hópi
með BHM, Samtökum atvinnulífs-
ins og ASÍ. Þessir aðilar sendu ýmist
frá sér voru gular, appelsínugular og
rauðar viðvaranir um áhrif þessara
gjaldahækkana hins opinbera á
verðbólgu. Á viðvaranir þessara
aðila var ekki hlustað, ekki frekar
en okkur í Viðreisn sem vöruðum
við því sama.
Óvissustig almannavarna
Þegar ríkisstjórnin stendur ekki
vaktina og beitir f jár málum
ríkisins gegn verðbólgunni eru
heimili landsins dæmd til að bera
kostnaðinn í formi endurtekinna
vaxtahækkana. Þess vegna skiptir
það heimili og fyrirtæki landsins
öllu að stjórnvöld geri sitt til að
halda verðbólgu í skefjum. Skoðum
dæmisögu af fjölskyldu: Vorið 2021
voru útgjöld þessarar fjölskyldu
um 180.000 krónur á mánuði af
fasteignaláni. Fjölskyldan er með
50 milljón króna óverðtryggt lán
til 40 ára, á breytilegum vöxtum. Í
dag er veruleiki þessarar fjölskyldu
sá að af borgun á láninu er um 330
þúsund kr. á mánuði. Mánaðarlegur
kostnaður fjölskyldunnar vegna
lánsins hefur aukist um 150 þús-
und krónur. Það blasir við að þetta
er þungt högg – og í einhverjum til-
vikum umfram það sem heimilið
ræður við.
Verðbólguhækkun í byrjun árs
2023 er ekki óvænt óveður. Hún
er einfaldlega í boði stjórnvalda.
Krónutöluhækkanir gjalda ríkisins
skiluðu sér beint út í verðbólguna.
Staðreyndin er sú að ríkisstjórnin
hefur skilið Seðlabankann einan
eftir með það verkefni að glíma
við verðbólguna og afleiðingarnar
eru stýrivextir sem hafa ekki verið
hærri síðan 2010.
Og hallinn eykur vandann
Stjórn ríkisfjármála ríkisstjórnar-
innar er fullkomlega á skjön við
stefnu Sjálfstæðisf lokksins um
ábyrga stjórn ríkisfjármála. Það
sást einna skýrast á því að þegar
ríkisstjórnin kynnti fjárlagafrum-
varp sitt var hallinn tæplega 90
milljarðar. Lokaniðurstaðan varð
hins vegar 119 milljarða halli.
Seðlabankastjóri sagði þá að hann
hefði þungar áhyggjur af útgjalda-
aukningunni og að hún gerði verk
Seðlabankans erfiðara. Aukin ríkis-
útgjöld á þessum tíma hafa neikvæð
áhrif á verðbólguna og hægja á því
ferli að ætla að ná henni niður.
Ráðherrar í ríkisstjórninni tala
gjarnan um að skuldir ríkissjóðs
séu ekki svo miklar hér á landi í
alþjóðlegu samhengi. Vandamálið
hér á landi birtist þó í því að vaxta-
kostnaður hins opinbera er mun
alvarlegri en skuldahlutfallið. Það
er reyndar veruleiki sem íslensk
heimili þekkja vel. Vextir á Íslandi
er langtum hærri en í nágrannarík-
junum, þrátt fyrir að verðbólgan sé
svipuð. Vaxtagjöld eru orðin einn
af allra stærstu útgjaldaliðum ríkis-
sjóðs.
Það þarf að taka á verðbólgunni,
þó við verðum víst að þola vetrar-
hörkurnar. Það er ekki hægt að láta
fjölskyldurnar í landinu endalaust
taka á sig auknar byrðar vegna
hækkandi útgjalda fyrir matar-
körfuna. Heimilin í landinu þurfa á
því að halda að ríkisstjórnin hlusti
á rauðu viðvörunina og bregðist við
henni. n
Rauð viðvörun fyrir heimilin
Þorbjörg Sigríður
Gunnlaugsdóttir
þingmaður Við-
reisnar í fjárlaga-
nefnd
Í haust bárust fréttir af of beldi og
einelti meðal barna, því miður er
ekki um einsdæmi að ræða, það
eru til börn sem beita ofbeldi og þá
eru börn sem verða fyrir of beldi.
Um er að ræða samfélagslegt mein
sem mikilvægt er að uppræta með
öllum tiltækum ráðum. Ekki eru
vísbendingar um að börn sem beita
of beldi í barnæsku verði of beldis-
full þegar þau verða eldri. Þörf er á
að grípa inn í of beldi barna ásamt
því að leita allra leiða til þess að
stöðva ofbeldi í samfélaginu á öllum
stigum.
Aukin áhersla á að leysa vanda
Lengi hefur aðaláherslan verið á að
veita þeim sem verður fyrir ofbeldi
aðstoð. Það er vissulega nauðsyn-
legt enda er það gríðarlegt áfall
að verða fyrir of beldi. Þá er það
engu að síður mikilvægt að veita
viðeigandi fræðslu og stuðning til
þeirra sem beita of beldi. Þeir sem
beita of beldi eiga oft og tíðum við
einhvern vanda að stríða og því er
mikilvægt að þeir einstaklingar
fái rétta leiðsögn og stuðning út
í lífið. Með öðrum orðum, það er
jafn mikilvægt að aðstoða þá sem
beita ofbeldi og þá sem verða fyrir
ofbeldi.
Samningur við VERU
Of beldi barna er enn aðeins lítill
hluti mála sem skila sér til lögreglu
og barnaverndar. Því miður hefur
allt of lengi verið litið á ofbeldi barna
sem vandamál sem hægt er að leysa
heima fyrir en sem betur fer eru
tímarnir að breytast. Fyrir áramót
undirritaði Ásmundur Einar Daða-
son, mennta- og barnamálaráðherra,
samning til styrktar VERU, úrræðis
Foreldrahúss fyrir börn í áhættu-
hegðun. Samningurinn snýr að
stuðningi við börn sem eru þolendur
ofbeldis eða sem beita ofbeldi. VERA
er heildstætt langtíma meðferðarúr-
ræði fyrir unglinga í fikti og neyslu
sem rekin eru af Vímulausri æsku, en
samtökin stofnuðu Foreldrahús árið
1999 og kjarnastarfsemi þess er ráð-
gjöf, meðferð og fræðsla. Í Foreldra-
húsi er starfrækt fjölskylduráðgjöf,
foreldrahópar og foreldranámskeið,
sjálfstyrkingarnámskeið fyrir börn
og unglinga og stuðningsmeðferð
fyrir ungmenni í vímuefnavanda.
Mikilvægi forvarna
Þessi samningur sem gerður var
við VERU er stórt og mikilvægt
skref í áttinni að því að bæta líðan
barnanna okkar. Hér er um að
ræða lið í aðgerðum stjórnvalda
til að sporna gegn ofbeldi og sam-
þætta þjónustu í þágu farsældar
barna. Markmið stjórnvalda gegn
ofbeldi er meðal annars að koma á
markvissri fræðslu og forvörnum
gegn hvers konar ofbeldi, einkum
í skólakerfinu, á íþrótta- og æsku-
lýðsvettvanginum, á vinnustöðum
og í stafrænum heimi. En mikilvægt
er að allar aðgerðir sem lúta að rétt-
indum barna og vernd þeirra gegn
ofbeldi taki sérstaklega til forvarna
og fræðslu. n
Stuðningur við börn sem verða fyrir
eða beita ofbeldi
Hafdís Hrönn
Hafsteinsdóttir
þingmaður
Framsóknar
14 SKOÐUN FRÉTTABLAÐIÐ 1. FEBRÚAR 2023
MIÐVIKUDAGUR