Fréttablaðið - 01.02.2023, Blaðsíða 26

Megnið af
Covid-
faraldr-
inum sat ég
og las um
alnæmis-
faraldur-
inn. Þetta
voru
rosalega
skrýtnir
tímar.
Góða ferð inn í gömul sár er
heimilda- og þátttökuverk
sem Eva Rún Snorradóttir
vann um HIV-faraldurinn á
9. og 10. áratug síðustu aldar.
Eva Rún segir lítið hafa verið
fjallað um þetta átakanlega
tímabil í sögu hinsegin fólks.
Eva Rún Snorradóttir vann Góða
ferð inn í gömul sár þegar hún var
eitt af leikskáldum Borgarleik-
hússins og segir hún hugmyndina
hafa kviknað þegar hún sá þátt í
sjónvarpsseríunni Svona fólk sem
tileinkaður var HIV-faraldrinum.
„Ég held að ég hafi ekki verið ein
um það að fyllast af einhverjum
eldmóði. Ég held að allir hafi bara
fengið marglaga sjokk. Þetta var
svo magnaður þáttur og ég fékk
bara rosalegt sjokk af því að hafa
vitað svona lítið um þetta. Þó að ég
hafi verið of lítil til að upplifa þetta,
ég var bara eins árs þegar fyrsta
HIV-smitið greindist á Íslandi, og
þó að ég sé ekki hommi þá er þetta
bara svo mikil hinsegin saga, saga
okkar réttinda og okkar fólks,“
segir hún.
Fórstu í mikla rannsóknarvinnu
á HIV-faraldrinum og þessu tíma-
bili?
„Já, megnið af Covid-faraldrinum
sat ég og las um alnæmisfaraldur-
inn. Þetta voru rosalega skrýtnir
tímar. Að fara í fyrsta skipti í heim-
sókn til HIV Ísland í þeirra húsnæði
með grímu á hápunkti Covid var
rosalega einkennilegt.“
Þaggað niður
Eva Rún segir margt hafa komið sér
á óvart þegar hún kynnti sér HIV-
faraldurinn á Íslandi og þá einna
helst hversu mikil áhrif hann hafði
á allt samfélagið.
„Maður vissi að það hefðu verið
fordómar, maður vissi að þessir
menn hefðu staðið einir en stærðin
á því öllu kom mér svo ótrúlega
mikið á óvart. Hvernig var að vera
heilbrigðisstarfsmaður á þessum
tímum, ég hafði ekki sett mig inn
í þá sögu og afleiðingarnar af far-
aldrinum. Það var bara í raun mjög
skammarlegt hvað ég vissi lítið en
það er ekki bara mitt heldur hefur
bara ótrúlega lítið verið talað um
þetta. Það er bæði líklega vegna þess
að sárin eru enn þá svo stór og hafa
enn ekki gróið en það helst náttúr-
lega í hendur við að það hefur ekk-
ert verið fjallað um þetta, það hefur
aldrei komið nein afsökunarbeiðni
frá yfirvöldum og það er bara pínu
þaggað niður,“ segir hún.
Eva Rún segir
umfjöllunarefn-
ið vera átakan-
legt en mikil-
vægt enda hefur
HIV-faraldurinn
lítið sem ekkert
verið gerður
upp í listheim-
inum hér á landi.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ANTON BRINK
Eva Rún bætir því við að HIV-
faraldurinn hafi verið mikið áfall
fyrir samfélagið, en hafi þó ekki
verið meðhöndlaður sem slíkt auk
þess sem HIV er enn til staðar og for-
dómarnir sömuleiðis.
Flókið og margradda verk
Á ferli sínum sem sviðslistakona
hefur Eva Rún sérhæft sig í þátt-
tökuverkum, meðal annars með
sviðslistahópunum Kviss Búmm
Bang og 16 elskendum. Að sögn Evu
sver Góða ferð inn í gömul sár sig í
ætt við verk þessara hópa en það er
tvískipt og samanstendur annars
vegar af hljóðverki sem áhorfendur
hlusta á í einrúmi og hins vegar af
samverustund sem áhorfendur
mæta á í Borgarleikhúsinu.
„Þetta er svo gígantískt efni að
það er ekki hægt að afgreiða það
með einhverju einföldu, einróma
verki. Þetta er svolítið f lókið,
krefjandi og margradda. Fólk fær
fyrsta hlutann sendan heim til sín
með tölvupósti og mjög skýrar leið-
beiningar og hlustar í öruggu rými
á heimildapartinn af þessu, sem er
klukkutíma langt hljóðverk. Það
eiga allir áhorfendur að hlusta á
sama tíma og svo á fólk að mæta
niður í Borgarleikhús klukkan 8.
Þar verður stund þar sem fólk úr
hinseginsenunni er búið að taka
yfir Nýja sviðið,“ segir hún.
Eva Rún bætir því við að þátttaka
áhorfanda sé ekki krefjandi, heldur
sé þetta upplifunarverk. Góða ferð
inn í gömul sár sameinar þannig
margar ólíkar tilfinningar og upp-
lifanir um sögu HIV-faraldursins og
sögu hinsegin fólks á Íslandi.
„Þetta er samvera og það er mikil
gleði og partí en frá því að ég fór að
vinna verkið hefur komið bakslag í
réttindum samkynhneigða. Þann-
ig að við erum ekki bara að fagna
heldur er margt sem þarf að skoða.
Þetta er ekki bara gleðipartí en er
það samt líka. Við fögnum þeim
sem koma á verkið, áhorfendur
eru okkar fólk þannig að við erum
þarna saman að heiðra lífið,“ segir
Eva Rún.
Ekki hrifin af léttmeti
Tók það á þig tilfinningalega að
vinna verkið?
„Já, það tók á mig. Að sökkva
sér niður í þetta efni er bara mjög
átakanlegt. Það þarf að fara mjög
varfærnislega að því og það tekur á
alla sem upplifðu þessa tíma að tala
um þá. Það er alveg sama hversu
náinn aðstandandi, hversu mikið
viðkomandi var í baráttunni eða
hvort hann var hjúkrunarfræðing-
ur, það eiga allir erfitt með að tala
um þessa tíma.“
Eva ræddi meðal annars við ein-
staklinga með HIV sem lifðu af
faraldurinn. Hún segir umfjöllunar-
efnið vera átakanlegt en mikilvægt
enda hefur HIV-faraldurinn lítið sem
ekkert verið gerður upp í listheim-
inum hér á landi og þörfin sé mikil.
„Það dóu margir hlutfallslega á
þessum tíma. Þetta var rosa högg
fyrir alla og allt í kringum þetta var
mjög átakanlegt. Viðbragðsleysið
og einangrunin. Þetta er ekki beint
léttmeti en ég er heldur ekki hrifin
af léttmeti. Það sem var áhugavert
er að það var svo mikil tenging, svo
mikil fegurð og svo mikill styrkur
í þessum sögum. Þannig að þetta
er ekki bara sorg,“ segir Eva Rún
og bætir því við að hún sé þakklát
öllu fólkinu sem kom að verkinu,
viðmælendum og þátttakendum í
Borgarleikhúsinu.
Góða ferð inn í gömul sár er frum-
sýnt í Borgarleikhúsinu 4. febrúar og
verður verkið aðeins sýnt fjórum
sinnum.  n
Sárin hafa enn
ekki gróið
Þorvaldur S.
Helgason
tsh
@frettabladid.is
Þýska fiðlustjarnan Anne-Sophie Mutter kom fram á tónleikum ásamt hljóm-
sveitinni Mutter Virtuosi í Eldborg í Hörpu síðasta föstudag. MYND/MUMMI
TÓNLIST
Anne-Sophie Mutter
ásamt Mutter Virtuosi
Verk eftir Vivaldi, Bologne og
Chin
Eldborg í Hörpu
föstudaginn 27. janúar
Jónas Sen
Gamli Niccolo Paganini var svo
snjall fiðluleikari að fólk hélt að
hann væri í slagtogi við djöfulinn.
Auðvelt væri að trúa því sama upp á
Anne-Sophie Mutter. Hún er stund-
um kölluð drottning fiðlunnar. Og
ekki að undra; á tónleikunum í Eld-
borg á föstudagskvöldið hafði hún
fiðluna fullkomlega á valdi sínu.
Hún lék sér að erfiðustu heljar-
stökkum eftir strengjunum eins
og ekkert væri.
Prestur og skylmingameistari
voru meðal tónskáldanna á efnis-
skránni. Auk þess að vera fiðlu-
snillingur og tónskáld hlaut Ant-
onio Vivaldi prestsvígslu þegar
hann var tuttugu og fimm ára, og
Joseph Bologne var líka afar fær
skylmingamaður og starfaði um
tíma sem konunglegur lífvörður. Sá
síðarnefndi er sérstaklega áhuga-
verður, því í dag vita fæstir hver
hann var. Það breytist væntanlega
í vor, því þá kemur út kvikmynd
um ævi hans.
Undraverðir hæfileikar
Bologne, einnig kallaður Chevalier
(riddari) de Saint-Georges, var sam-
tímamaður Mozarts. Hann fæddist
á eyjunni Guadeloupe, sonur hvíts
plantekrueiganda og afrísks þræls.
Hann sýndi f ljótlega undraverða
hæfileika, og er hann óx úr grasi sló
hann í gegn í tónlistarheiminum í
Evrópu, ekki síst fyrir framandi
útlitið og leikni hans í skylming-
um. Á endanum var hann sæmdur
riddaratign.
Á tónleikunum lék Mutter eftir
hann fiðlukonsert í A-dúr op. 5 nr. 2
og með henni spilaði hljómsveitin
Mutter Virtuosi. Flutningurinn var
frábær. Tónlistin sjálf var skemmti-
leg, ekki ósvipuð Mozart, en með
talsvert tilþrifameiri einleiksrödd.
Túlkunin var sannfærandi, f læðið
í leiknum var óheft og grípandi,
stígandin spennuþrungin. Sjarm-
erandi heiðríkja sveif yfir verkinu,
það var fullt af bjartsýni og dirfsku.
Vonandi fær maður að heyra miklu
meira eftir Bologne er fram líða
stundir.
Kadensan ein eftir
Allt öðru vísi var Gran Cadenza eftir
suður-kóreska tónskáldið Unsuk
Chin (f. 1961). Kadensa er einleiks-
þáttur í lok fyrsta og stundum
síðasta kafla í konsert, upphaflega
hugsaður fyrir einleikara svo hann
geti virkilega sýnt snilli sína. Manni
dettur í hug píanóleikarinn Liber-
ace, sem spilaði fyrsta píanókons-
ertinn eftir Tsjajkovskí á fimm mín-
útum (hann tekur um 40 mínútur)
með því „að sníða burt þetta leiðin-
lega“. Svipað var uppi á teningnum
hér, það var búið að „hreinsa“ allt
annað, og bara kadensan, með alls
konar f lugeldasýningum, var ein
eftir.
Og hvílíkar f lugeldasýningar!
Tónmálið var ómstrítt og áleitið,
manísk þráhyggja; eins og örvænt-
ingarfull leit að einhverju sem
ómögulegt var að skilgreina. Mutter
lék verkið ásamt Samuel Nebyu og
gerði það afskaplega vel. Samspilið
var hárnákvæmt og allar brjálæðis-
legu tónahendingarnar og stefin
voru fullkomlega af hendi leyst.
Þetta var frábært.
Öfgafull túlkun
Vivaldi átti restina af efnisskránni,
annars vegar konsert fyrir fjórar
fiðlur í h-moll op. 3 nr. 10 og hins
vegar Árstíðirnar, þar sem Mutter
lék einleikinn. Fyrri tónsmíðin
var glæsilega f lutt, en það var hin
síðarnefnda sem gerði allt vitlaust
í salnum.
Túlkunin var óvanalega öfga-
full. Hraðinn var ofsalegur, en var
f leygaður með innhverfum hug-
leiðingum þar sem tíminn stóð kyrr.
Árstíðirnar eru gjarnan spilaðar af
meiri formfestu, en hér var túlkunin
gríðarlega ástríðuþrungin, nánast
eins og um rómantískt verk væri að
ræða. Tónlistin sjálf er þó mjög til-
þrifamikil og segja má því að hún
bjóði upp á svona meðhöndlun.
Hún líka svínvirkaði og fagnaðar-
lætin í lokin, þar sem allt ætlaði um
koll að keyra, voru fyllilega verð-
skulduð. n
NIÐURSTAÐA: Stórkostlegir tón-
leikar.
Drottning fiðlunnar og skylmingameistarinn
22 MENNING FRÉTTABLAÐIÐ 1. FEBRÚAR 2023
MIÐVIKUDAGUR