Bændablaðið - 20.10.2022, Blaðsíða 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. október 2022
Það er vel þekkt innan búfjár-
ræktar að það er hægt að hafa
áhrif á efnainnihald afurða með
fóðrun eða meðhöndlun en þó svo
að aðferðin sé vel þekkt, þ.e. að
gefa gripum ákveðin efni að éta
sem svo hafa áhrif á afurðirnar,
þá er hún ekki mikið notuð í
heiminum.
Undanfarin ár hefur þó mátt
merkja aukinn áhuga í nokkrum
löndum á afurðum sem eru með
auknu innihaldi af ómega-3
fitusýrum, en þessar fitusýrur eru
taldar vanta í fæði margra í dag.
Ómega-3 bætt nautakjöt
Með því að fóðra nautgripi með
ákveðnum hætti má hafa áhrif
á bæði fitusýruinnihald kjötsins
og mjólkurinnar og hafa verið
gerðar margar tilraunir með þetta.
Framarlega eru japanskt vísindafólk
enda er áhugi Japana á ómega-3
annálaður.
Í Japan er í dag hægt að kaupa
sérstakt nautakjöt sem er með háu
hlutfalli af ómega-3 en það kjöt
kemur frá gripum sem hafa verið
fóðraðir sérstaklega með lýsi í þeim
tilgangi að ná þessu fitusýruhlutfalli
sem hæstu. Það krefst þó ákveðinnar
tækni að ná þessu hlutfalli upp í
kjötinu enda getur of mikil lýsisgjöf
dregið úr átlyst gripa.
Japanir virðast þó hafa náð
góðum tökum á þessu og fá bændur
sem framleiða svona kjöt töluvert
hærra verð fyrir kjöt sitt en aðrir.
Mjólk með ómega-3
Þó svo að hægt sé að bæta kjöt með
fóðrun og þar með innihaldi þess
af ákveðnum gerðum af fitusýrum
þá er í raun mun auðveldara að
breyta efnainnihaldi mjólkur með
sömu aðferðum.
Hluti af mjólkurmynduninni
fer fram með beinni færslu
næringarefna úr blóði og yfir í
mjólkurblöðrurnar og þetta kerfi,
þ.e. bein færsla, gerir það að verkum
að bændur geta í raun spilað á kerfið
og haft bein áhrif á efnainnihald
mjólkurinnar með ákveðinni fóðrun.
Vegna framangreinds áhuga á
ómega-3 bættum matvælum hefur
vísindafólk víða um heim
leitað að heppilegum
leiðum til þess að hafa
áhrif á efnainnihald
mjólkurinnar án þess að
valda bragðskemmdum
á henni, en alþekkt er að
hægt er að fá mjólk „beint
úr kúnni“ með t.d.
sólblóma- eða
berjabragði
vegna þess
eins hvað
k ý r i n
hefur étið.
Ef kýr
fá þannig of
mikið af lýsi,
kemur hreinlega
keimur af mjólk-
inni sem ekki
allir kunna jafn
vel við.
Það er því vandasamt, en hægt,
að hækka hlutfallið af ómega-
3 í mjólkinni án þess að fá fram
bragðgalla í mjólkina.
Fyrsta jógúrtið með
náttúrulegu ómega-3
Það eru til mjólkurafurðir á
heimsmarkaðinum sem innihalda
aukið innihald af ómega-3 en flestar
þessar afurðir eru búnar til þannig
að ómega-3 er bætt út í við vinnslu
í afurðastöð.
Fyrir nokkrum árum síðan kom þó
fram fyrsta náttúrulega afurðin á þessu
sviði, nánar tiltekið árið 2016, þegar
afurðafélagið Westhaven Dairies frá
Tasmaníu setti á markað sérstakt
jógúrt gert úr mjólk sem innihélt
hærra hlutfall af ómega-3 en gerist
og gengur. Þetta sérstaka jógúrt, sem
einfaldlega kallast Ómega-3 jógúrt,
er framleitt úr mjólk frá kúm frá
kúabúinu Naturale en það bú er sem
sagt sérhæft í því að framleiða þessa
sérstöku mjólk.
Þarf að vera varin fita
Þó svo að ferillinn fyrir fitusýruna sé
þekktur, þ.e. hvaða leið hún á að fara
úr fóðri og yfir í mjólk kúnna, þá er
ekki sjálfgefið að árangur náist með
einfaldri gjöf.
Það er vegna þess að þá geta
fitusýrurnar brotnað niður í vömbinni
og nýtast ekki til beinnar upptöku inn
í mjólkina. Til þess að ná því að fara
í beint uppsog í þörmum, og þar með
geta borist í mjólkina, þarf helst að
gefa kúnum þessar fitusýrur á vörðu
formi. Margir bændur kannast við
það að gefa kúm varða fitu til þess að
hækka almennt fituhlutfall mjólkur
en þá er oftast notuð pálmaolía.
Hún hentar aftur á móti
ekki til þess að hækka ómega-3
hlutfallið. Það hefur verið haft eftir
forsvarsmönnum Naturale kúabúsins
að það hafi tekið nokkurn tíma að
finna réttu aðferðina til þess að ná
þessum góðu fitusýrum ómeltum
í gegnum vambarstarfsemina, en
nú sé búið að þróa aðferð þar sem
ómega-3 fitusýrurnar eru varðar með
próteinhjúpi svo þær komast óáreittar
í gegnum vömb kúnna.
Sumt fóður hefur áhrif
Þó svo að það að gefa varða fitu sé
þekkt leið til að hækka fituhlutfallið
í mjólkinni þá er vissulega hægt
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Fyrsta tréð sem vitað er
að hafi náð þrjátíu metra
hæð á Íslandi frá því fyrir
ísöld er sitkagrenitré sem
gróðursett var 1949 á
Kirkjubæjarklaustri.
Tréð náði þrjátíu metra
markinu sumarið 2022 og
mældist í sumarlok 30,15
metra hátt. Það fékk heiðurs-
nafnbótina Tré ársins hjá
Skógræktarfélagi Íslands
og sló Katrín Jakobsdóttir
forsætisráðherra máli á tréð
við hátíðlega athöfn á Klaustri
12. september.
Sitkagreni er mjög stórvaxin
trjátegund og ljóst þykir að hún
muni ná að minnsta kosti 40
metra hæð hérlendis. Hvort
áðurnefnt tré á Klaustri nær
því marki fyrst trjáa verður að
koma í ljós en það tré hefur
vaxið hálfan metra á ári undan-
farin ár og gæti því orðið
fjörutíu metra hátt eftir tuttugu
ár eða svo.
Að vaxtarlagi er sitkagreni
einstofna, beinvaxið tré með
breiða, keilulaga krónu.
Hérlendis er einnig talsvert
ræktað af blendingi sitkagrenis
og hvítgrenis, svokallaður
sitkabastarður, sem hefur ekki
jafnreglulega krónu og hreint
sitkagreni en aftur á móti þann
kost að þola betur frost um
lok vaxtartímans.
Sitkagreni vex hægt í fyrstu
á nýjum skógræktarsvæðum en
eftir 10-15 ár frá gróðursetningu
eykst vaxtarhraðinn og verður
hraður eða mjög hraður
áratugum saman. Tegundina
má rækta um allt land að því
gefnu að sérkröfur hennar
séu uppfylltar. Forðast ber
að gróðursetja sitkagreni í
frostpolla og rýra lyngmóa.
Best gengur ræktun þess í
frjósömu og hæfilega röku
landi sem víða er til dæmis
í neðanverðum fjallahlíðum
og brekkurótum inn til fjarða
og dala. Sitkagreni hefur gott
vind- og saltþol og því er
það einnig ákjósanleg tegund
í skógrækt á annesjum og
nálægt sjávarsíðunni. Það
þolir ágætlega vorfrost þótt
það sé viðkvæmt fyrir frosti
síðsumars og fram á haust.
Timbur sitkagrenis er
með því besta sem völ er
á. Það er létt en gríðarsterkt
miðað við þyngd. Það hentar
því vel í ýmiss konar smíði
þar sem reynir á styrk svo
sem í burðarvirki húsa en
einnig í flugvélasmíði og
margt fleira. Fyrsta íslenska
límtréð sem vottað er og því
hæft til mannvirkjagerðar er
úr sitkagreni og framleitt hjá
Límtré-Vírneti á Flúðum.
Helstu veikleikar sitkagrenis
eru, eins og fram hefur komið,
haustkal á ungplöntum, sem
þær vaxa þó upp úr. Einnig
hefur tegundin verið mjög
útsett fyrir ágangi sitkalúsar,
smágerðrar blaðlúsartegundar
sem er sérhæfð til að nærast á
safa evrópskra grenitegunda
en hefur tekið fagnandi hinu
norður-ameríska sitkagreni
líka. Á síðari árum hefur
þó borið minna á tjóni vegna
sitkalúsar og er ekki ólíklegt
að fjölgun glókolls hérlendis,
minnsta fugls Evrópu, sé
að þakka.
Sitkagreni er ein mikil-
vægasta og verðmætasta
tegundin í skógrækt á Íslandi,
sérstaklega til timburfram-
leiðslu og bindingar á kolefni.
Vel er líka hægt að nota
sitkagreni sem jólatré þótt fólk
setji gjarnan fyrir sig beittar
barrnálarnar. Liturinn er fallega
grænn með bláleitum tóni og
greinabyggingin þétt. Standi
sitkagreni í stofunni um jólin
þarf að gæta þess vel að aldrei
þorni á því. Sé það gert heldur
það barrinu alla hátíðina.
Í upprunalegum heim-
kynnum sínum á vesturströnd
Norður-Ameríku getur
sitkagreni víða náð meira en
70 metra hæð og árið 2021 var
tré í Kaliforníu mælt rétt rúmir
hundrað metrar.
Til þess þurfa trén að lifa
í nokkur hundruð ár. Elstu
tré af þessari tegund eru talin
hafa náð 700–800 ára aldri.
Pétur Halldórsson.
Sitkagreni (Picea sitchensis)
Hálfþroskaðir könglar á sitkagreni. Myndir / PH
SKÓGRÆKT
Ómega-3 bættar afurðir:
Tækifæri á Íslandi?
Þó svo að það að gefa varða fitu sé þekkt leið til að hækka fituhlutfallið í mjólkinni þá er vissulega hægt að hafa áhrif
með einfaldlega hefðbundnu fóðri. Þannig sýna rannsóknir að kýr á beit eru með mun hærra hlutfall af ómega-3 í
mjólkinni en kýr á innistöðu svo dagljóst er að fóðursamsetningin hefur bein áhrif. Mynd / Daniel Sinoca
Fyrsta jógúrtið sem kom á markað
sem innihélt náttúrulega hærra
hlutfall af ómega-3. Mynd / Aðsend
Sitkagreni hefur mikinn vaxtar-
þrótt. Hér sést hátt sitkagreni
í Haukadal innan um lægra
rauðgreni sem er álíka gamalt.
Lýsi inniheldur hátt hlutfall af ómega-3. Mynd / Aðsend