Bændablaðið - 20.10.2022, Blaðsíða 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. október 2022
LESENDARÝNI
Í júní 2019 skipaði Guðmundur
Ingi Guðbrandsson, þáverandi
umhverfis- og auðlindaráðherra,
verkefnisstjórn landsáætlunar í
skógrækt. Undirrituð sat í þessari
verkefnastjórn.
Landsáætlun
um skógrækt var
skilað til ráðherra
í byrjun árs 2022.
Með þessari grein
vil ég hnykkja
á tækifærum
sveitarfélaga í
þessari nýju stefnu.
Það skiptir
máli að nýjar
sveitarstjórnir skoði hvað
felst í þessari landsáætlun, því
sveitarfélögin eru afar mikilvægur
hagaðili. Ef áætlunin á að koma til
framkvæmda verður að gera þau að
virkum aðilum áætlunarinnar.
Hlutverk sveitarstjórnarfólks
er að móta stefnur og áætlanir,
sem sveitarfélögin starfa eftir. Til
að ná sveitarfélögunum virkum
verður landsáætlunin að tengjast
loftslagsáætlunum sveitarfélaganna,
svæðisskipulagi, votlendisáætlunum
og jafnvel niður á deiliskipulag.
Einnig er mikilvægt að tengja lands-
áætlunina við önnur verkefni
sveitarfélaga, svo sem lýðheilsu-
markmið og vellíðan íbúa,
atvinnuáætlanir, ferðaþjónustu
og nýsköpun.
Það þarf því að vera virkt
samtal á milli skógræktarinnar og
sveitarfélaganna. Þetta er samtal sem
þarf að hefjast strax. Sveitarfélögin
eru að mínu mati í dauðafæri
varðandi möguleika til þeirra til
uppbyggingar í gegnum skógræktina,
sérstaklega hvað varðar atvinnuupp-
byggingu og nýsköpun um allt land
tengdri skógrækt.
Sjálfbær þróun
Skógrækt stuðlar að sjálfbærri þróun
samfélagsins. Í þessu felst að tryggja
þurfi jafnan aðgang núverandi og
komandi kynslóða að þeim gæðum
sem skógrækt skapar. Þetta getur
falist í aukinni útbreiðslu skóga.
Sveitarfélögin þurfa, hver á sínu
svæði, að vinna út frá umhverfis- og
loftslagsmarkmiðum þeirra. Þar þarf
hlutur skógræktar að vera skýr hvað
það varðar að tryggja líffræðilega
fjölbreytni, að vera mótvægi við
loftslagsvandann og til að vernda
vatns- og jarðvegsvernd.
Auk þess þarf að huga að skógrækt
til viðarnytja og þá í samhengi við
atvinnustefnu sveitarfélaganna. Að
sjálfsögðu þarf að huga að þeirri
samfélagslegu sátt sem þarf að ríkja
um skóga. Um hana var lögð mjög rík
áhersla í vinnu verkefnisstjórnar. Þessi
sátt þarf að birtast í ágóða íbúanna,
sem geta nýtt skóga til heilsueflingar
og útiveru. Uppbygging skóga sem
útivistarsvæði ætti því að vera
mikilvægt innlegg í lýðheilsustefnu
sveitarfélaganna, auk þess sem
skógar skapa mikilvæg græn svæði,
þar sem íbúar og aðrir gestir geta
komið saman og notið útiverunnar
í rjóðrum og á skipulögðum leik-
eða grillsvæðum.
Aðalskipulag sveitarfélaganna
þarf svo að endurspegla þessar
áherslur sem birtast í öðrum stefnum,
til þess að þær komist raunverulega
til framkvæmda.
Loftslagshlutleysi
Stærsti vandi sem við stöndum
frammi fyrir eru loftslagsbreytingar
og hvernig við munum fást við þær. Til
að mæta loftslagsmarkmiðum sínum
er lykilatriði að sveitarfélögin komi
til samstarfs við skógræktarfélög og
skógarbændur.
Undanfarin ár höfum við séð að
sveitarfélög eru í vaxandi mæli með
loftslagssýn og skilja mikilvægi
þess að þau séu hluti af baráttunni
gegn loftslagsbreytingum. Án
sveitarfélaganna og slagkrafts
þeirra munum við ekki ná þeim
umskiptum sem þurfa að eiga sér stað
til að ná Parísarmarkmiðunum um
kolefnishlutleysi árið 2040. Þá er það
líka lögbundin skylda sveitarfélaga
að setja sér loftslagsstefnu með
markmiðum um hvernig draga skuli
úr losun gróðurhúsalofttegunda.
Nýsköpun og efling byggðar
Skógrækt er ein tegund
landbúnaðar. Tengd nytjaskógum
er löng virðiskeðja sem sveitarfélög
þurfa að opna augun fyrir og
tengja við atvinnustefnu sína og
atvinnuuppbyggingu. Í landsáætlun
er skýrt að skógrækt og skógarnytjar
stuðli að atvinnu, nýsköpun og
eflingu byggðar með sjálfbærni að
leiðarljósi.
Hér geta falist töluverð tækifæri
fyrir sveitarfélög til að byggja upp
atvinnu og stuðla að nýsköpun
í heimabyggð. Sveitarfélögin
þurfa m.a. að auka skilvirkni í
stjórnsýslu sinni til að efla skógrækt
á einkajörðum. En einnig er hægt
að stuðla að nytjaskógrækt á
opinberum svæðum og nýta afurðir
til nýsköpunar.
Það þarf að auka skilvirkni
í allri virðiskeðjunni, frá skógi
til smásöluaðila. Sveitarfélögin
geta stutt slíka þróun og hvatt til
nýsköpunar í heimabyggð. En
hér þurfa líka einkaaðilar að stíga
inn af krafti, sérstaklega hvað
varðar markaðsþróun og úrvinnslu
skógarafurða. Við vitum að í sölu
skógarafurða er markaður. En
íslenskt framboð þarf að vera stöðugt
og öruggt til að traust skapist á
markaði. Með því að fá einkaaðila
í lið með sveitarfélögunum er hér
hægt að byggja upp nýja atvinnu í
heimabyggð, sérstaklega í dreifbýli.
Bætt umhverfisgæði
Í landsáætlun er dregið fram að
skógrækt og skógvernd stuðli að
bættum umhverfisgæðum á borð við
jarðvegsvernd, endurheimt vistkerfa
og eflingu líffjölbreytni. Hér er
einkum verið að tala um að vernda
náttúruskóga. Til að ná þessum
markmiðum þurfa sveitarfélög að
horfa til jafnvægis í skógrækt. Til að
mynda með því að raska ekki votlendi
og heimila ekki land til skógræktar
þar sem fyrir er sjaldgæfur gróður eða
ríkulegt varpland fugla. Horfa þarf
heildrænt á skipulagsmál, til að ná
fram jákvæðum áhrifum skógræktar
en draga úr þeim neikvæðu.
Útivist og lýðheilsa
Í landsáætlun er dregið fram að
mikilvægt er að skógar og skógrækt
stuðli að auknum útivistar-
möguleikum almennings og
bættri lýðheilsu. Einnig að stuðlað
verði að þátttöku almennings í
skógræktarstarfi.
Sveitarfélögum er það mikið
í mun að hlúa að lýðheilsu íbúa.
Þetta markmið tengir við stuðning
sveitarfélaga við eflingu íþrótta og
útivistar. Skógar eru almennt vinsælir
meðal íbúa, til útivistar og sem
almennt samkomusvæði. Samstarf
skógræktar og sveitarfélaga er hér
mikilvægt til að efla hlutverk skóga
í útivist og bættri lýðheilsu.
Lokaorð
Það felast mikil tækifæri fyrir
sveitarfélög til að tengja við
landsáætlun í skógrækt og nýta hana.
Til þess að landsáætlunin nái í gegn,
þurfa sveitarfélög og skógræktin að
koma á virku samtali og samvinnu.
Sveitarfélögin og skógræktin þurfa
að ná að tengja einkaaðila inn, til
að styrkja virðiskeðjuna heima
í héraði. Einungis þannig munu
markmið áætlunarinnar nást. Nú,
haustið eftir kosningar með nýju
fólki í sveitarstjórnum og miklum
hug sveitarstjórnarfólks til að gera
enn betur er lag fyrir sveitarfélög
að taka stór skref. Tækifærin eru til
staðar til að byggja upp vistvæn og
sjálfbær sveitarfélög. Við sem höfum
verið kosin til að stýra sveitarfélögum
næstu fjögur árin erum því í
dauðafæri til að nýta skógrækt til
atvinnuuppbyggingar.
Þórdís Lóa Þórhallsdóttir,
skógarbóndi, forseti
borgarstjórnar og fulltrúi
Sambands íslenska sveitarfélaga í
landsáætlun um skógrækt.
Þórdís Lóa
Þórhallsdóttir.
Sveitarfélög í dauðafæri
Í október 2021, fyrir réttu ári síðan,
birtu stjórnvöld stefnuplaggið „On
the Path to Climate Neutrality –
Iceland’s Long-Term low Emission
Development Strategy“ í tengslum
við COP26 (Loftslagsráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna) sem fór fram
í Glasgow haustið 2021.
Einföld þýðing
á heiti plaggsins
væri „Á leið
til hlutleysis í
loftslagsmálum“.
Í umræddu
plaggi voru
dregnar upp
s v i ð s m y n d i r
um það hvernig
Ísland ætlar að ná
kolefnishlutleysi
sem hafa bein áhrif á íslenskan
landbúnað eins og við þekkjum
hann í dag. Íslensk stjórnvöld lögðu
plaggið eingöngu fram á þessari
ráðstefnu án nokkurrar umræðu hér
heima og án aðkomu greinarinnar eða
annarra sem sviðsmyndirnar kunna
að snerta. Plaggið var líka aðeins
unnið á ensku og finnst ekki einu
sinni íslensk þýðing þess þó vel sé
leitað – sem sýnir kannski best áætlun
stjórnvalda þegar kemur að kynningu
þessara sviðsmynda hér heima.
Ég vil sérstaklega draga athygli
að sviðsmynd D, sem ég hlýt að
gefa mér að hafi verið nefnd svo,
Sjálfstæðisflokknum til heiðurs. Í
sviðsmynd D er sem sagt teiknuð
upp sú framtíðarsýn fyrir Ísland
að álverum hafi verið lokað,
efnahagsvöxtur sé lítill og að
fjölgun íbúa sé hæg. Eftirspurn
eftir ferðaþjónustu hafi minnkað og
mataræði hafi færst yfir í plöntufæði.
Til að setja punktinn yfir i-ið er
tilgreint að sauðfé og nautgripum
hafi fækkað verulega. Þar kom það.
En af hverju rifja ég þetta upp
núna, svona löngu seinna?
Í fyrsta lagi verður umrædd
Loftslagsráðstefna Sameinuðu
þjóðanna, COP27, haldin aftur í
nóvember í 27. sinn og því ástæða
fyrir þá sem tala máli íslensks
landbúnaðar að vera á varðbergi.
Sviðsmyndir eru nefnilega ekki
bara sviðsmyndir og ímyndun – þær
eru grundvöllur umræðunnar sem
koma skal og þegar kemur að því
að reyna að innleiða delluna sem
þar kemur fram.
Hitt er svo sýnu alvarlegra að
margt í þessari sviðsmynd D passar
við stefnu þess flokks sem fer með
forsætisráðuneytið annars vegar og
matvælaráðuneytið hins vegar –
stefnu Vinstri grænna sem sitja við
völd á Íslandi í boði Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks. Tveggja
flokka sem hingað til hafa talað
máli íslensks landbúnaðar en
líklega er það á undanhaldi eins
og annað undir verkstjórn Katrínar
Jakobsdóttur. Gleymum ekki hver
fékk landbúnaðarráðuneytið.
Þeir sem lesa stefnu VG í
landbúnaðarmálum grípa í tómt
hvað varðar stuðning við innlenda
kjötframleiðslu. Þeir sem spyrja
matvælaráðherra í fyrirspurnartímum
Alþingis, eins og undirritaður
gerði síðastliðinn mánudag, grípa
sömuleiðis í tómt hvað varðar
stuðning matvælaráðherra við
innlenda kjötframleiðslu.
Ráðherra fór eins og köttur
í kringum heitan graut þegar
hún kom sér undan því að svara
spurningunni: Gerir ráðherra ráð fyrir
því að kjötframleiðsla á Íslandi muni
aukast, standa í stað eða minnka um
fyrirsjáanlega framtíð? Flóknara var
það nú ekki og svarið auðsótt.
Innlendir kjötframleiðendur hafa
líklega aldrei áður fundið sig í þeirri
stöðu að ráðherra matvæla á Íslandi
sé ekki stuðningsmaður innlendrar
kjötframleiðslu. Á slíkri stefnu
bera þingflokkar Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks ábyrgð að
jöfnu við Vinstri hreyfinguna
– grænt framboð.
Ef raunveruleg stefna stjórnvalda
er að ýta undir að sem flestir bændur
heltist úr lestinni þá er hreinlegra að
stjórnvöld segi það hreint út og á
íslensku, en að fara þá leið að svelta
ákveðnar greinar landbúnaðarins
til uppgjafar – á meðan skálað er á
loftslagsráðstefnum úti í heimi.
Bergþór Ólason,
þingflokksformaður
Miðflokksins.
Bergþór
Ólason.
Ráðherra fór
eins og köttur í
kringum heitan graut
þegar hún kom sér
undan því að svara
spurningunni.“
Matvælaráðherra á móti innlendri
kjötframleiðslu?
„Tengd nytjaskógum er löng virðiskeðja sem sveitarfélög þurfa að opna augun fyrir og tengja við atvinnustefnu
sína og atvinnuuppbyggingu“, segir Þórdís Lóa í greininni. Mynd /Aðsend