Fréttablaðið - 18.03.2023, Blaðsíða 43

Gunnar: „Mér er skítsama, ég
verð dauður.“
Einar: „Sko, mér finnst hugmynd-
in bara viðurstyggileg. Ég er geysi-
lega glaður yfir því sem höfundur
að vera ekki að skrifa í andrúmslofti
eins og var í Sovétríkjunum en við
erum að færast svolítið í þá áttina.
Það er fyrir tilstilli þrýstihópa sem
eru gjarnan að móðgast fyrir ann-
arra hönd.“
Gunnar: „Þetta er vel meinandi
fólk.“
Einar: „Já, en ég skal segja ykkur
klikkað dæmi. Það kom krítík á
bókmenntavef um daginn þar sem
verið var að tala um að það væri
einhvers konar hneyksli að vinur
minn Árni Óskarsson, sem er stór-
þýðandi en vissulega norrænn yfir-
litum, skuli vera að þýða bók eftir
amerískan blökkumann sem heitir
Neðanjarðarlestin og fjallar um
þræla í Bandaríkjunum. Að það sé
sem sé einhver skandall, einhvers
konar menningarnám og að hann
sé að taka þetta af þeim með því
að þýða þetta. Það er ekki hægt að
sýna þessari bók og þessum höf-
undi meiri heiður heldur en að þýða
hann.“
Gunnar: „Já, þetta er svolítið
skrítið.“
Einar: „Svo var strákur í kínversk-
um háskóla sem þýddi bók eftir
mig. Hún gerist meðal íslenskra
togarasjómanna, er hann þá að
stela okkar heimi og svo framvegis?
Þetta er orðin dellan í umræðunni.
Fyrir svona tveimur árum start-
aði ég nú umræðum um þetta
J.K. Rowling-mál á Faceobook og
það fór víða, var víða deilt. Að sjá
athugasemdirnar sem komu, þetta
var eins og stormur. Þetta minnti
mann á andrúmsloft McCarthy-
tímans nema þetta var í öfuga átt, á
móti rithöfundinum. Það sérkenni-
legasta var að það var ein mann-
eskja mikið að tjá sig á móti bók-
menntunum fannst mér og „læka“
allt það versta sem sagt var og nú
er hún starfandi formaður Rithöf-
undasambandsins. Rithöfunda-
sambandið hefur oft verið gagnrýnt
fyrir að vera gagnslaust en núna er
það orðið skaðlegt bókmenntunum
ef þetta er sjónarmið þess.“
En hvað finnst ykkur um að órit-
skoðuð verk geti sýnt okkur hvernig
samfélagið var á þeim tíma sem þau
komu út? Getum við lært af þeim?
María: „Við erum alltaf að spegla
okkur í sögunni.“
Gunnar: „Og það má alveg ræða
þann tíma sem verkið kemur út á.“
Einar: „Svo mun þetta allt hitta
mann sjálfan fyrir. Þetta kemur
eins og búmerang. Stundum hugsar
maður til þess, af því að kristnir
sértrúarsöfnuðir eru að beita sér
fyrir ritskoðun, hvenær þeir fara að
lesa Gamla testamentið með gagn-
rýnum augum. Átta sig á því að það
sé stórskaðlegt og algjör vitleysa.“
Gunnar: „Fullt af þrælahaldi og
kvenfyrirlitningu.“
Einar: „Já, já, og fjöldamorðum.“
Gunnar: „Við verðum að þekkja
söguna, bæði bókmenntasöguna og
mannkynssöguna, til að geta lært
af henni. Annars eru meiri líkur á
að við endurtökum mistökin.“
Einar: „Þegar ég var í mennta-
skóla þá lásum við Laxdælu á fyrsta
ári. Í henni er fræg sena þegar
Höskuldur Dalakollsson er í Nor-
egi og kemur á þrælamarkaði. Þar
eru konur til sölu og þær kosta allar
það sama nema ein, hún er tvöfalt
dýrari. Þetta er Melkorka prinsessa
frá Írlandi. Hann spyr af hverju hún
kosti meira og það er sagt að það sé
af því að hún sé mállaus. Hugsið
ykkur húmorinn, þetta er alveg
ekta svona: Þarna færðu fína konu
og hún heldur kjafti. Ég held að það
hljóti að styttast í að okkar klass-
ísku bókmenntir, þessi verk verði
ekki kennd í skólum og verði ekki
til á bókasöfnum. Hvers konar sam-
félag verðum við þá?“
Gunnar: „Svo er verið að búa til
sjónvarpsseríur og kvikmyndir um
þennan tíma, þar sem konur eiga
undir högg að sækja þó að það sé
reynt að lyfta þeim eitthvað upp,
eins og til dæmis The Last King-
dom sem gerist árið 900. Það er
mjög upplýsandi að horfa á margt
af þessu, til dæmis á konur rísa
upp gegn karlaveldinu og ef maður
horfir á það sem nútíma mann-
eskja þá ber maður það ómeðvitað
saman við nútímann. Þess vegna
ætti ekki að breyta gömlu dóti.“
María: „Við erum samt alltaf að
gera það, en svo er svona klassík
eins og Shakespeare sem þarf ein-
hvern veginn ekki að breyta. Það
má alveg stytta og svona en hann
er orðinn svo mikil klassík að hann
er ekkert að ögra okkur í nútíðinni.
Klassíkin lifir af því hún er svo
góð.“
Gunnar: „Mér líður eins og það
hafi alltaf þótt nauðsynlegt að
breyta barnaklassík eins og Línu
Langsokk. Emil í Kattholti er núna
í Borgarleikhúsinu, pabbinn þar er
of beldismaður og ýmislegt stang-
ast á við nútímann en sem betur fer
var því ekki breytt of mikið.“
María: „Maður þarf að bera virð-
ingu fyrir verkunum sem maður er
að vinna með, en líka fyrir áhorf-
andanum eða þeim sem eiga að
njóta listanna.“
En þegar verk eru staðfærð? Er
það eitthvað sem þið viljið að sé gert
þegar ykkar verk eru þýdd á önnur
tungumál?
Gunnar: „Þegar ég skrifa barna-
bækur þá vil ég einhvern veginn
hreyfa við lesandanum, að hann
hugsi og læri eitthvað, finni til sam-
kenndar og læri jafnvel eitthvað um
sjálfan sig. Þess vegna mætti mín
vegna breyta mínum bókum þann-
ig að þær gerðust ekki á Íslandi. Ég
er ekki í landkynningarstarfi og er
sama hvort það komi fram stað-
reyndir um Ísland. Ef bók væri
gefin út í Kóreu mætt breyta öllu
frá Íslandi yfir í Kóreu. Ég vil ekki
að það sé múr á milli barnanna sem
lesa og bókarinnar. Það má alveg
breyta Kringlunni eða Smáralind í
einhvern stað í Kóreu eða hvar sem
bókin kæmi út.“
Einar: „Já, svona aðlögun með
samþykki höfundar, það finnst mér
vera annar handleggur.“
María: „Já, ég er sammála og svo
hafa bækur líka bara verið styttar,
eins og bækur frá 19. öld, sem voru
kannski algjörar langlokur og hafa
verið styttar mjög mikið.“
Einar: „Já, einmitt , margar
frægustu bækur heims hafa aldrei
verið gefnar út hérna nema í styttri
útgáfu, eins og Stríð og friður og
Góði dátinn Svejk.“
Hvernig fyndist ykkur ef ykkar
verk yrðu stytt?
Einar: „Það væri rosalega grátlegt,
en það tíðkaðist á þessum tíma. Það
var allt önnur virðing borin fyrir
höfundarrétti og svoleiðis.“
María: „Já, kannski er bara niður-
staðan sú að maður verði að treysta
samtímanum fyrir þessu.“
Gunnar: „Ég á þrjár bækur sem
hafa verið færðar yfir á annað form,
í bíó eða leikhús, og þá þarf heldur
betur að stytta. Ég er alltaf brjál-
aður, ég er alltaf bara: Þetta er mikil-
vægt og það má ekki sleppa þessu.
En það er bara ekki annað hægt út
af tímarammanum en ef einhver
ætlaði að stytta bækurnar mína þá
væri ég ekki ánægður.“
Er þá niðurstaðan sú að það þurfi
að gera nýjar bækur og hafa þessar
gömlu jafnvel bara á bókasafninu?
Einar: „Ég held að þú fáir enga
niðurstöðu hér.“
María: „Það sem ég held að gerist
líka er það að markaðurinn hættir
að hafa áhuga á þessum bókum.
Eins og Enid Blyton, þetta bara deyr
út. Svo er auðvitað málið að skrifa
nýjar bækur, við erum hvort sem er
að endurskrifa allt.“
Einar: „En ég vorkenni líka börn-
um sem fá ekki að lesa um páfa-
gaukinn Kiki.“
Gunnar: „Úr Enid Blyton-bók-
unum?“
Einar: „Já.“
Gunnar: „Kræst. Mér fannst mér
þær svo leiðinlegar.“
Einar: „Mér fannst þetta stórkost-
lega skemmtilegt. „Þurrkaðu af fót-
unum og lokaðu hurðinni. Þurrkaðu
af fótunum og lokaðu hurðinni.“
Þetta er frábært.“ n
Ég held að það hljóti
að styttast í að okkar
klassísku bókmenntir,
þessi verk verði ekki
kennd í skólum og
verði ekki til á bóka-
söfnum. Hvers konar
samfélag verðum við
þá?
Einar Kárason
Já, kannski er bara
niðurstaðan sú að
maður verði að treysta
samtímanum fyrir
þessu.
María Reyndal
FRÉTTABLAÐIÐ HELGIN 2718. MARS 2023
LAUGARDAGUR