Arkitektúr og skipulag - 01.08.1988, Side 15

SKIPUIAGSHUGMYNDIR 3. PRRTUGRRINS
- FRRMLRG GUÐJÓNS SRMÚCLSSONRR.
Ihugum flestra tengist nafn Guöjóns Sam-
úelssonar einkum þeim stórbyggingum
sem hann teiknaöi á vegum hins opinbera.
Færri þekkja framlag hans til íslenskra skipu-
lagsmála, sem þó var ekki síður merkilegt.
Skipulagsmálin voru þó jafnan aukastarf hans í
mjög erilsömu embætti.
Unguraö árum ritaði hann grein um „bæjarfyr-
irkomulag1' í blaöiö Lögréttu, og telst hún
fyrsta ritgeröin sem birtist á islensku þar sem
fjallaö var um skipulagsmál á fræðilegum
grundvelli. Pó Guöjón hafi verið fremur
skammt á veg kominn í námi sínu þegar grein-
in var rituö eru hugmyndir hans heilsteyptar
og settar fram afmikilli sannfæringu.
Grein Guöjóns ásamt riti Guðmundar Hannes-
sonar, Skipulag óæja, má telja fræöilegan
grundvöll þeirra skipulagsaögeröa sem fram-
kvæmdar voru á 3. og 4. áratug þessarar ald-
ar. Báöir þessir menn áttu þátt í mótun fyrstu
íslensku skipulagslaganna sem sett voru áriö
1921. Þeir áttu báðir sæti í fyrstu skipulags-
nefnd ríkisins sem á árunum 1921-38 geröi til-
lögur aö skipulagi á velflestum þéttbýlisstöð-
um landsins. Segja má aö Guðmundur hafi
veriö fræöimaöurinn í nefndinni en Guöjón
sem arkitekt gaf kenningum hans áþreifanleg-
an búning. Þó svo aö leiðbeiningum nefndar-
innar væri í fæstum tilvikum fylgt eftir út í ystu
æsar höföu hugmyndir nefndarmanna djúp-
stæö áhrif á mótun íslensks þéttbýlis. Meöal
þess sem nefndin haföi áhrif á var lega gatna
og staöarval opinberra bygginga. Sem dæmi
um mikilvægar ákvaröanir sem teknar voru á
fundum þessarar nefndar má nefna staðsetn-
ingu Akureyrarkirkju á brekkuörúninni ofan
Torfunefs, Siglufjarðarkirkju í brekkunni beint
upp af aðalgötu bæjarins og Flensborgarskól-
ans á Hamrinum í Hafnarfirði.
Bæöi Guöjón Samúelsson og Guömundur
Hannesson leituöu fanga í þeim skipulags-
kenningum sem efst voru á baugi á 2. áratug
þessarar aldar. Meðal þeirra heimildarita er
þeir studdust viö má nefna hið kunna rit Cam-
illo Sitte, „Der Stádtebau", sem þá naut vin-
sælda. Báöir leituöu þeir óspart fyrirmynda í
enskum og þýskum „fyrirmyndarbæjum'1, sem
kunnir eru úr skipulagssögunni, svo sem Þort
Sunlight, Bournville og Margarethenhöhe.
Þessi staðreynd er merkileg í Ijósi þess aö um
svipað leyti voru ýmsir af þeim sem síðar uröu
brautryöjendur módernismans í byggingarlist,
þ.á m. Le Corbusier, aö tileinka sér þessar
sömu hugmyndir. Meðal róttækra nýjunga í
skipulagi sem rekja má beint til ritgerða þeirra
Guðmundar og Guðjóns má nefna hugmyndina
um niðurröðun íbúöarhúsa viö götur meö tilliti
til sólarljóss. Báöir vöruöu þeir viö hættunni af
of miklu þröngbýli, sem á þeim tíma var mikið
vandamál í flestum stórborgum Evrópu, meöal
annars í Kaupmannahöfn. Þaö verður aö teljast
merkileg staöreynd, aö skipulagsfyrirmyndin
að íslensku þéttbýli skuli hafa verið sótt í
enska og þýska fyrirmyndarbæi en ekki til
þeirrar borgar sem íslendingar höföu mest
samskipti viö, þ.e.a.s. Kaupmannahafnar.
Bæöi Guöjón og Guðmundur voru einnig bar-
áttumenn fyrir rýmra og heilsusamlegra hús-
næöi fyrir almenning. Þaö má að ýmsu leyti
þakka þeim fyrir aö hér á landi risu aldrei sam-
felldar raöir leiguhjalla meö þröngum bakgörö-
um, sem svo mjög settu svip sinn á borgir
Norðurlanda sem og annarra iönvæddra ríkja á
seinni hluta 19. aldar.
13