Arkitektúr og skipulag - 01.08.1988, Blaðsíða 16

Tillaga 1915
Tillaga Guðjóns Samúelssonar að
skipulagi Skólavörðuholts -1915
Haustiö 1915 ákvaö Guöjón Samúelsson að
gera hlé á námi sínu í Kaupmannahöfn og flytj-
ast heim til íslands. Þá um sumarið haföi hann
ferðast um Noreg og Svíþjóö, en til þeirrar
ferðar hlaut hann námsstyrk. Um leið og hann
kom til Reykjavíkur buðust honum ýmis verk-
efni. Meðal bygginga sem hann teiknaði á
þessum fyrstu árum sínum má nefna Reykja-
víkurapótek, verslunarhús að Austurstræti 7 og
Laugavegi 21, íbúðarhús Geirs Zoéga að Tún-
götu 20, að ógleymdu frystihúsinu Herðubreiö,
sem nú hýsir Listasafn íslands.
Meðal þeirra sem leituðu til Guðjóns var Einar
Jónsson myndhöggvari, en stjórnvöld höfðu
þá ákveðið að veita fé til byggingar safnhúss
yfir verk listamannsins á Skólavöröuhæö. f
endurminningum sínum segir Einar Jónsson
að hinn ungi húsageröarlistarnemi hafi búið til
teikningar af litlu húsi, ekki ósnotru. Listamað-
urinn hafði af því áhyggjur að fjárveitingin til
hússins dygði ekki og dró í efa kostnaðarút-
reikninga hans. Leitaði hann álits annars húsa-
meistara (Einars Erlendssonar), sem taldi
kostnaðinn mjög vanreiknaðan. Guöjón reidd-
ist mjög er hann frétti að listamaðurinn hefði
leitað til annars fagmanns að sér forspuröum.
Vegna þessa sinnaðist þeim, og varð það til
þess að Einar Jónsson fól Einari Erlendssyni
að gera uppdrætti að núverandi safnhúsi. Saga
þessi er merkileg í Ijósi þess að Einar Erlends-
son og Guðjón Samúelsson áttu eftir að starfa
saman viö embætti húsameistara ríkisins í
nærfellt 30 ár.
Teikning Guðjóns af listasafni Einars Jónsson-
ar á Skólavörðuholti er varðveitt á Rjóðskjala-
safni íslands. Sýnir hún byggingu sem að
formi til minnir um margt á núverandi safnhús,
þó svo tillagan virðist nokkru minni. Guðjón lét
ekki staðar numið við þessa einu byggingu,
heldur gerði hann tillögu að skipulagi holtsins,
og var þar gert ráð fyrir kirkju og stórri safn-
húsbyggingu. í viðtali viö Morgunblaðið í des-
embermánuði 1924 segir Guöjón svo frá aö:
„árið 1916 hafi komið til orða, að farið yrði að
hugsa fyrir byggingu handa þjóðminja-,
náttúrugripa- og málverkasafninu og baö Einar
Arnórsson (þáverandi ráðherra) mig að gera
uppdrátt að húsi fyrir þessi söfn. Var þá helst
talað um að þaö yröi byggt á Skólavörðuhæð-
inni. Uppdrátt þann gerði ég, og datt mér þá í
hug, aö vel væri viðeigandi að reisa kirkju
þarna líka, og gerði ég uppdrátt aö henni um
leið. . . .“.
Mynd af umræddri tillögu birtist í tímaritinu
Óðni árið 1924. Byggingunum er raöað saman
í eins konar keðju þar sem kirkjan er á vinstri
hönd, safnhús Einars í miðió og safnbyggingin
til hægri. Formuppbygging húsanna er ósam-
hverf (asymmetrisk) og hið sama má segja um
innbyrðis afstöðu þeirra. Tillagan er undir
greinilegum áhrifum frá norskri og finnskri
þjóöernis-rómantík og Jugend-stíl aldamóta-
tímabilsins. Svipuð stílbrigði má m.a. finna í
Reykjavíkurapóteki. Stílgerð tillögunnar er
merkileg í Ijósi þess aö þar er ekki að finna þá
stífu, klassísku reglufestu sem átti eftir að ein-
kenna flest seinni verk hans.
„Háborg íslenskrar menningar“ á
Skólavörðuholti -1924
( marsmánuöi 1924 var skipuð sérstök sam-
vinnunefnd um skipulag Reykjavíkur, er í áttu
sæti þeir Geir Zoéga vegamálastjóri, Guðjón
Samúelsson húsameistari, Knud Zimsen borg-
arstjóri og Matthías Þórðarson þjóðminjavörð-
ur. Nefnd þessi annaðist undirbúning hins
fyrsta skipulagsuppdráttar af Reykjavík, sem
lagður var fram árið 1928.
Skólavörðuholtið bar snemma á góma á fund-
um nefndarinnar. Hinn 19. mars lagði Guðjón
Samúelsson fram tvær tillögur að skipulagi á
Skólavörðutorgi. „Leist nefndinni best á þá
hugmynd hans að kirkjan standi á miðju torgi
og fól honum uþpdrætti á þeim grundvelli."
( Morgunblaðinu 14. desember 1924 er full-
mótuð hugmynd Guöjóns Samúelssonar að
„Háborg íslenskrar menningar" kynnt almenn-
ingi í ítarlegri grein. f viðtali lýsir höfundurinn
tillögu sinni svo:
„Svo er ráð fyrir gert, að torg þetta sé rétt-
hyrndur ferhyrningur, 150 m á hlið. Á miðju
torginu sé reist dómkirkja landsins: standi hún
14