Arkitektúr og skipulag - 01.08.1988, Qupperneq 17

á stalli, sem er 1 meter á hæö yfir aöalflöt
torgsins. - Hún sé byggð í grískum krossstíl,
þannig að allar hliöar hennar séu eins, og snúi
dyr á hverri hlið beint andspænis götum þeim,
sem aö torginu liggja: Skólavörðustígnum svo
og nýrri götu sem lögö verður niður að Lauf-
ásvegi. Kirkja þessi taki um 800 manns. Hvelf-
ing kirkjunnar yrði tvöföld, þannig að innri
hvelfingin yrði lægri. f bilinu milli innri hvelf-
ingar og hinnar ytri yrði komið fyrir stjörnuat-
hugunarstöð. - Síðan farið var að gefa út alm-
anakið hér, er nauðsyn að hafa stjörnuturn, þá
gæti og komið til mála að koma viðboðsstöð
hér fyrir."
Fljótlega kom fram gagnrýni á tillögu þessa og
spunnust af því allmikil blaðaskrif. Litið var á
háborgina sem hugmynd fremur en ákveðna
tillögu. Meðal þeirra sem létu í Ijós álit sitt á
þessu máli voru listamennirnir Jóhannes Kjar-
val og Guðmundur Einarsson frá Miðdal. Sá
síðarnefndi setti sjálfur fram fullmótaða hug-
mynd að „háborg" á Skólavörðuhæð í formi
líkans og birti af því myndir ásamt grein í tíma-
ritinu Eimreiðinni árið 1926 (bls. 240-245).
Líkan þetta var á sýningu árið 1927 en er nú
glatað.
Skoðanaskiptin um „háborgina" eru að ýmsu
leyti áhugaverð í Ijósi þeirra umræðna sem
spunnist hafa á síðustu mánuðum um ráðhús-
bygginguna við Tjörnina. Er þeim sem áhuga
hafa bent á að kynna sér rit Páls Líndals,
..Bæirnir byggjast", bls. 181-185, og ennfremur
..Úr húsnæðis- og byggingarsögu Háskóla fs-
lands" eftir Pál Sigurösson, bls. 69-92.
Þegar „háborgin" frá 1924 er borin saman við
tillögu Guðjóns frá 1916 er Ijóst aö stílhug-
myndir hans hafa breyst mjög á þessu tímabili.
Hinn rómantíski Jugend-stíll hefur lotið í lægra
haldi fyrir reglufastri, nýklassískri skipan.
Formgerð og lega kirkjunnar minnir um margt
á Engels-torgið í Helsinki.
Árið 1928 var hafist handa við framkvæmdir á
stúdentagarði þeim, sem átti að verða hluti af
„háborginni". Var Sigurði Guðmundssyni arki-
tekt falið að teikna húsið og skilaði hann upp-
dráttum í júllmánuði sama ár. 1 nóvembermán-
uði hófust stúdentar handa um að grafa fyrir
undirstöðum hússins í sjálfboðavinnu. Pegar
það verk var vel á veg komið kom í Ijós að
bygging á þessum stað yrði of dýr miðað við
handbært fé, og var þá framkvæmdum frestað.
Þegar Ijóst varð að Háskólinn yrði bygður á
Melunum utan Hringbrautar var ákveöið að
reisa garðinn á þeim slóðum. Grunnholan á
Skólavörðuholtinu stóð hins vegar opin um
margra ára skeið.
Eins og áöur var getið var „háborgin" á Skóla-
vörðuhæð hluti af viðameiri hugmynd um
heildarskipulag Reykjavíkur. Sú hugmynd að
skipa opinberum stofnunum umhverfis torg á
hæsta punkti bæjarins verður að teljast stór-
brotin og í takt við þá þjóðernis- og sjálfstæð-
isvakningu sem efst var á baugi á þeim tíma.
Pegar litið er til Skólavöröuholtsins eins og
það er nú á tímum verður vart annað sagt en
að Reykvíkingar hafi misst af stórkostlegu
tækifæri með því að hafna tillögunni frá 1924.
Sem rými í borginni hefði háborgin orðið ein-
stæð. ( raun var „háborgar“-hugmyndin alls
ekki eins „útópísk" og ætla mætti við fyrstu
sýn. Það má marka af því að allar þær bygg-
ingar sem áttu að mynda torgið komu til fram-
kvæmda á næstu áratugum þar á eftir. En í
stað þess að mynda samstæða heild var þeim
dreift víðs vegar um bæinn. Þjóðleikhúsinu var
holað niður við Hverfisgötu, Háskólinn fluttur
út í Vatnsmýri og Stúdentagarði og Þjóðminja-
safni komið fyrir við sunnanverða Hringbraut.
Það voru þessar ákvarðanir fremur en óvægin
gagnrýni sem urðu háborgarhugmyndinni end-
anlega að falli.
Á skipulagsuppdrættinum af Reykjavík frá 1928
má finna leifar „háborgarinnar", opinberar
byggingar umhverfis ferningslaga torg með
kirkju í miðju. Fallið var frá hinni jafnhliða,
einshliða krosskirkju og í stað hennar sýnd
hefðbundin (latnesk) krosskirkja með bog-
mynduðum kór og fordyri mót Skólavörðustíg.
Árið 1929 efndi Sóknarnefnd Reykjavíkur til
samkeppni meðal húsameistara um uppdrátt
að kirkju á Skólavörðuholti, en slík samkeppni
var þá nýmæli. Þrír uppdrættir bárust, og var
enginn þeirra talinn nothæfur. Fyrstu verðlaun
hlaut tillaga Ágústs Pálssonar, síðar arkitekts
(höfundar Neskirkju), og var tillagan í hreinum
nýgotneskum stíl. Það var svo árið 1937 að
ríkisstjórn íslands fól Guðjóni Samúelssyni
húsameistara að gera uppdrátt að núverandi
Hallgrímskirkju.
r
Háborg
15