Arkitektúr og skipulag - 01.03.1990, Qupperneq 23

Vonandi beinist sem fyrst
„góðvild ypparlegra manna“
að þörf á vel búnu íþróttahúsi
fyrir það yngisfólk, sem nú
nemur við þennan skóla
(MR), sem er arftaki þess
skóla, sem 1750 var rúinn
húsakynnum, sem með formi
sínu í 200 ár hafði fallið svo
vel að leikjum og íþróttum
námssveina, að þeir kvöddu
þau með kvæði, en búa nú að
140 ára íþróttasal, elstum,
smæstum og lágreistustum
allra slíkra hérlendis.
Eg hefi minnst á
bitaleiki og bitauppköst.
Eftirsjá námssveina
Hólaskóla beindist að „formi“
hins 200 ára húss að Hólum,
sem skyldi rífa. Skammbitar
húsgerðarinnar voru piltum
íþróttatæki. Þeir gerðu
uppköst (vógu sig) á þá á
þrennan hátt. Voru þeir
hættir miserfiðir og báru hver
sitt nafn. Kunnir eru 8
bitaleikir. Uppköst(vegasig)
á bita, til þess að iðka
einhvern, mátti ákvarða
iðkanda á tvo til þrjá vegu. A
teikningu sést einn leikjanna.
Sótt á bita með sveina-
uppkasti. Til hliðar eru
teiknuð tvö önnur tök á bita:
þræla- eða kotungsuppkast;
hofmanns-eða bændauppkast.
Bitaleikir hafa verið
iðkaðir öldum saman hér á
landi í baðstofum og öðrum
húsakynnum þar sem voru
skammbitar. Séra Hall-
grímur Pétursson nefnir einn
þeirra (- á ristum gekk um
rann -) í leikvísum sínum.
Vermenn iðkuðu sér til
skemmtunar bitaleiki á rá sem
tveir báru á öxlunum. Fram á
þessa öld þekktist iðkun
bitaleikja.
Skammbiti í rjáfri
flokkast vart undir
fþróttamannvirki, þó að hann
hafi orðið þarft tæki
atorkusömu fólki, sem á
innisetum langra vetra bjó
yfir hreyfingarþörf, gleðiþrá
og nauðsyn á stundum að
haldaásérhita. Þannigeigum
við Islendingar tæki, sem
tilheyrðu hinu daglega
brauðstriti en urðu jafnframt
leik- og íþróttatæki, til að
mynda broddstafurinn.
Honum var beitt í leik til að
stökkva hátt (stangarstökk)
og langt (brjóststökk).
Ekki teljast íþrótta-
mannvirki, þó leikvangur,
íþróttavöl 1 ur, hafi verið öldum
saman í útróðrastöð, í
áningarstað gangnamanna eða
ferðalanga til fjalla, við
þingstaði og samkomustaði í
héruðum, neðan Fangbrekku
á Þingvöllum, glímuflöt eða
glímuhóll við kirkju (glímdu
til að skemmta sér og búa sig
undir að taka úr sér
kirkjuhrollinn), en þessi
athvörf leikja og íþrótta urðu
undanfarar þeirra marg-
háttuðu mannvirkja nú á
dögum hérlendis, sem á
skömmum tíma hafa orðið til
fyririðkuníþrótta. Melavöllur
hinn fyrsti í Reykjavík var
lagður 1911 og fyrsta lóðin
sem heimiluð var undir
íþróttamannvirkjagerð fékkst
samþykkt 1873 og
samþy kktin hátíðlega staðfest
af stiftsyfirvöldum.
Slík athvörf eru okkur
enn kunn af ömefnum,
tóftum, rústum og veggja-
brotum, svo sem Helguvöllur
í Grindavík, Leikskálavellir
með tóftir, rústir og seftjamir
við jaðar Búðahrauns austan
Breiðuvíkur á Snæfellsnesi,
Sundgarður í lautarkjafti í
túni Hofs í Hjaltadal o.s.frv.
Enn er unnt að ganga í glímu
á sléttum fíngerðum sandi
milli tveggja bergganga sem
skaga fram eins og vængir á
Maríusandi í Dritvík. Heitir
Glímustofa, enda athvarf
ver.mönnum í landlegum
öldum saman til iðkunar
glímu og annars fangs.
Þessa mynd tók Gísli Þorsteinsson 1989 af Skjaldhamri í túnfæti Leikskála í Haukadal í
Dalasýslu. Drengurinn á myndinni stendur á botni Seftjarnarinnar, sem því miður hefur verið
ræst fram eins og sjá má. Hér er unnt að virða fyrir sér eitt hinna fornu íþróttaathvarfa
þjóðarinnar.