Arkitektúr og skipulag - 01.03.1990, Side 40

í reglugerð um stofnkostnað skóla (nr. 159/1969) var
kveðið á um hámark stærðar í húsakynnum skóla sem styrkir
ríkissjóðs miðuðust við og var hún því í daglegu tali nefnd
„viðmiðunarreglugerð". Aðalreglan um hámarkshlutdeild
ríkissjóðs var 50% áætlaðs stofnkostnaðar, en væri reist stærra
rými en reglugerðin leyfði gat komið til með samþykki
íþróttanefndar og menntamálaráðuneytisins nokkur hlutdeild
í stofnkostnaði úr íþróttasjóði. „Viðmiðunarreglugerð“ þessi
var endurskoðuð 1978 þar sem m.a. var mótuð stefna um
stærðir íþróttasala og samþykkt 100 m2 viðbót við
leikfimirými með fullum ríkisstyrk til þess að skóli og
almenningur gæti notið salar sem nefndur var fjölnýtisalur.
Með þessum hætti var unnt að koma upp í fámennari
byggðum sölum af stærðinni 15x 27 m (þ.e. 405 m2), en í þeim
var tilvalið að iðka körfuknattleik, blak og fjölmargar aðrar
íþróttagreinar sem ekki krefjast meiri vallarstærðar.
I þéttbýlinu þar sem þörf er á þrískiptum sal vegna
fjölda nemenda hefur reynst hagkvæmt að byggja íþróttahús
með salarstærð 27 x 45, en í slíkum sal má iðka nær allar
íþróttagreinar og í mörgum tilfellum tví- eða þrískipta honum.
Varðandi stuðning rfkisins við smíði sundlauga má
segja að stærðin 16 2/3 x 8 m sé orðin lágmarksstærð en
25x 11 m eftirsóknarverðust. I reglugerðinni er einnig heimild
til að styrkja byggingu kennslulauga 12 1/2 x 6 m, en þær
þykja of litlar og ekki raunhæft að byggja þær til kennslu og
almenningsnota.
Fulltrúum menntamálaráðuneytisins og Sambands ísl.
sveitarfélaga var falið að skoða þá reynslu sem fengist hafði
af starfi með fyrrgreinda „viðmiðunarreglugerð“ og leita leiða
til hagkvæmari lausna varðandi hönnun og byggingu
íþróttahúsa. Þó að forsendur hafi að ýmsu leyti breyst með
tilkomu nýrra laga munu niðurstöður þessa vinnuhóps án efa
eiga við í náinni framtíð, en þær voru lagðar fram í lok árs
1985 og voru helstu atriði þeirra þessi: Vafalaust verður rétt
að ganga út frá því að sérbyggð íþróttahús verði að lágmarki
með sal af stærðinni 405 m2 (15 x 27 m) og skólar sem hafa alla
aldursflokka grunnskólans verða að hafa möguleika til þess að
stunda keppnisgreinar við lágmarksaðstöðu.
I þeim tilfellum að fámenni sé slíkt að ekki þyki ástæða
til þess að byggja sérgreint húsnæði fyrir fþróttir yrði um
samnýtisal að ræða en slíkt verður að teljast algjör
undantekning. Þær stærðir er heppilegast sýnist að miða við
eru:
15 x 27 m
(202,5 m2 + 1 stækkun)
18 x 33,7 m
(405,0 m2 + 1 stækkun)
20 x 40,5 m
(607,5 m2 + 1 stækkun)
Stefna verður að því áfram að íþróttahús við skóla
nýtist einnig frjálsu félagsstarfi íbúa viðkomandi byggðar-
laga, en til þess að svo megi verða er óhjákvæmilegt að
heimila stærri sali en brýnustu þarfir skólanna krefjast, t.d.
verður stærð þeirra að gefa möguleika til keppni í
knattleikjum sem eru vinsælustu íþróttagreinarnar.
Þá má á það benda í þessu sambandi að erfitt er að
kenna tveimur hópum nemenda í sal sem er minni en 15 x 27
m, en slík kennsla, þ.e. bæði drengir og stúlkur samtímis,
verður að teljast nauðsynleg til þess að ná samfelldri kennslu
í skólum með skipta aldursflokka.
Takist að takmarka byggingu íþróttahúsa við fáar
staðlaðar stærðir sýnist koma til álita að Samband ísl.
sveitarfélaga, t.d. í samvinnu við Húsnæðisstofnun, hafi til
afnota fyrir sveitarstjómir teikningar og verklýsingar að
slíkum stöðluðum húsum, en sem kunnugt er sjá
sveitarstjórnir yfirleitt um framkvæmd byggingar þessara
húsa og þurfa því að velja byggingaraðferð og húsagerð.
Þá má benda á að verði miðað við staðlaðar stærðir
íþróttahúsa má gera ráð fyrir að framleiðendur
einingabyggðra húsa telji sér fært að bjóða slík hús uppsett og
frágengin, en þessir aðilar hafa undanfarið framleitt og selt
verksmiðjuframleidd íbúðarhús á hagstæðu verði og með því
tekist að lækka fjárfestingarkostnað íbúðarhúsnæðis. Lítill
vafi er á því að verulega má lækka stofnkostnað íþróttahúsa
með slíkri hagræðingu í framleiðslu. Efling íþrótta og
framfarir eru að verulegu leyti komnar undir góðri aðstöðu til
að iðka þær. Þegarráðist er íjafnviðamikið og vandasamt verk
eins og að móta íþróttastefnu og spá um framtíðina, er því
óhjákvæmilegt að gera vandlega úttekt á þeirri aðsöðu sem
fyrir er og bera saman milli einstakra landshluta og héraða.
Mikill fjöldi iþróttamannvirkjaerýmist íbyggingueða
á undirbúningsstigi og er brýnt að samvinna um þessar
byggingar verði sem víðtækust, undirbúningur og hönnun
vönduð og hagkvæmni gætt bæði við byggingu og rekstur.
Þó að oft sé það nefnt að aðstöðu vanti til íþróttaiðkunar
verður því ekki í móti mælt að miklu hefur verið áorkað í
byggingu fþróttamannvirkja. Til fróðleiks verða hér nefndar
nokkrar tölur um slíkt. Alls eru nú í notkun 126 íþróttahús og
þar af 18 með salarstærð sem nægir til keppni í handknattleik
(20 x 40 m2). Sundlaugar eru 136 í notkun og getur engin
önnur þjóð státað af íþróttahúsi og sundlaug á hverja 2000
íbúa og þó heldur betur.
Þegar litið er yfir aldursdreifingu íþróttasala má sjá að
þróunin hefur verið býsna hröð, einkum eftir 1940. Þá voru í
öllu landinu 12 íþróttahús en fimm þeirra hafa nú verið felld
af skrá.
Átímabilinu 1940 - 59 voru byggð 29 íþróttahús.
66 1960 - 69 13 “
66 1970 - 79 33 “
66 1980 - 90 44 “
Nær sömu sögu má segja um smíði sundlauga að eftir
1940 kom verulegur skriður á byggingu þeirra.Er varla ofsagt
að stigin hafa verið stór skref á göngunni fram á við og um leið
og mannvirkjunum hefur fjölgað hafa þau líka stækkað og er
nú helmingur íþróttasala 17 x 25 m eða stærri og með góffleti
20 x 40 m og stærri eru 18. A skrá Iþróttanefndar ríkisins yfir
íþróttamannvirki í notkun eru einnig íþróttavellir,
skíðamannvirki, golfvellir, siglingaaðstaða, skotsvæði o.fl.
eða alls um 500 íþróttamannvirki, auk íþróttahúsa og
sundlauga.
LITIÐ TIL FRAMTÍÐAR
Mörgum er það efst í hug að móta þurfi ákveðna
stefnu og ákvarða framkvæmdir fram í tímann í
kjördæmunum með samvinnu milli sveitarfélaga og
hugsanlega íþróttasamtaka um sameiginleg stórverkefni,
sérhæfð íþróttamannvirki og íþróttamiðstöðvar í
landsfjórðungunum þannig að finna megi í hverjum
landsfjórðungi íþróttamannvirki sem uppfyllir alþjóðakröfur
38