AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1995, Side 64

Mynd 6. Fyrir miðri mynd eru rústir óþekkts víkingaaldarbýlis á
Hlíðardal, við Námaskarð í Þingeyjarsýslu. Prufuholur sýndu að
aldursgreina má býlið til I O.aldar.eða svipaðs tíma og Granastaði.
Býlið hér hef ég valið að kalla Hala og vonast til að geta rannsakað
það nánar fljótlega. Kjarrið gerir skrásetjara erfitt fyrir, en ef vel
er að gáð má sjá aflangt hús með tveim viðbyggingum. Ekki er
þó um mannabústað að ræða, á honum er staðið við myndatök-
una.
Mynd 7. Sömu rústir og á mynd nr. 6. Nú teikna þær sig greinilega
í snjónum og sýna að stundum má nota náttúruöflin sér í hag.
staðsetningar, starfsemi sem þeim fylgir, eðlis eða
umfangs, að hafa í för með sér umtalsverð áhrif á
umhverfi, náttúruauðlindir og samfélag hafi farið fram
mat á umhverfisáhrifum, svo og að tryggja að slíkt
mat verði fastur liður í gerð skipulagsáætlana. (Lög
um mat á umhverfisáhrifum, nr. 63/1993).
í 10. gr. sömu lagastendur m.a. að: í mati á umhverf-
isáhrifum skal tilgreina á viðeigandi hátt áhrif sem
framkvæmdir og fyrirhuguð starfsemi kunna að hafa
á menn, samfélag og menningu, dýr, plöntur og aðra
þætti lífríkis, jarðveg, vatn, loft, veðurfar, landslag og
samverkan þessara þátta.
Af þessum lagatextum má sjá að fornleifar njóta veru-
legrar verndunar og þeim má ekki hrófla á neinn hátt,
enda kemur það enn betur fram í öðrum greinum
þjóðminjalaganna þó ekki sé vitnað í það hér. Ef forn-
leif þarf einhverra hluta vegna að víkja þarf minja-
varslan að gera tillögu um aðgerðir og fá leyfi
fornleifanefndar þar um.
Allar fornleifar eru sameiginleg eign þjóðarinnar. Þær
eru vitnisburður um líf og kjör forfeðranna og eru
ómetanlegur gagnabanki fyrir komandi kynslóðir.
Okkar fornleifar eru jafnmikilvægar fyrir skilgreiningu
okkar á okkur sem þjóð og pýramídarnir eru fyrir
Egypta, Kínamúrinn fyrir Kínverja og konungshallirnar
fyrir marga Evrópubúa. Þetta liggur kannski ekki alltaf
í augum uppi og það getur verið erfitt að ímynda sér
að beitarhúsarúst geti varðað sjálfa þjóðarímyndina,
en hún gerir það nú samt og gildið eykst jafnvel með
tímanum ef eitthvað er. Allar fornleifar geta lagt sitt
af mörkum í þessum efnum og því er ekki hægt að
flokka þær í merkilegar og ómerkilegar fornleifar.
Fræðimenn framtíðarinnar geta hugsanlega rann-
sakað rústir, sem höfða ekki til okkar í dag, með nýjum
aðferðum og nýju hugarfari og komist að niðurstöð-
um, sem er utan seilingar okkar í dag.
Þjóðminjasafni íslands er falið það erfiða verkefni skv.
lögum að standa vörð um þessar fornleifar. Sú varsla
er máttlítil og jafnvel ómöguleg nema allir séu sam-
mála um að mikilvægt sé að geyma þennan þjóð-
ararf og vilji sé fyrir hendi að taka þátt í vörslunni.
Þegar til kastana kemur eru það við sem berum
ábyrgðina sem sjálfstæð þjóð í sjálfstæðu landi með
virðingu fyrir sögu okkar og menningu.
Því er það áskorun mín til allra þeirra sem koma ná-
lægt þessum málum, svo sem byggða- og minja-
safna, skipuleggjenda úti um landið, opinberra sem
einka-framkvæmdaraðila sem þurfa að raska landi
vegna starfa síns og þeirra sem veita leyfi til ýmissa
jarðvegsframkvæmda, að huga að þessum málum.
Minjavarslan ein, í umboði þjóðarinnar, auk þeirra
nefnda og ráða sem henni tengjast, ræður örlögum
fornleifanna og því er það skylda hennar að veita
alla þá ráðgjöf um þessa hluti sem henni er unnt. Til
að svo megi verða þarf minjavarslan að vita um og
þekkja til allra fornleifa landsins og þess vegna er
m.a. verið að undirbúa fornleifaskráningu á íslandi.
62