AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1995, Síða 71

Sem einstaklingar höfum við fullan rétt á að hafa mis-
munandi smekk og fegurðarskyn. Við höfum einnig
rétt sem einstaklingar til að hafa okkar eigin skoðanir
varðandi stefnu í umhverfisvernd og skipulagsmál-
um. í því felst það umburðarlyndi og fjölbreytni sem
á að einkenna lýðræðisþjóðfélag. í þessu sambandi
koma upp í hugann hvöss skoðanaskipti sem af og
til blossa upp milli hreintrúarmanna í náttúruvernd,
sem vilja frysta núverandi ásýnd landsins, og þeirra
sem stuðla vilja að breytingu á umhverfinu þar sem
við á, m.a. með ræktun og innflutningi tegunda.
Athyglisvert er að margir þeir sem dásama hvað mest
sérstöðu og fegurð íslenskra auðna eru útlendingar
eða íslendingar búsettir erlendis. Hjá flestum okkar
hinna, sem búum árið um kring á íslandi, er fegurðar-
skynið oft meira tengt því sem er okkur til hagsældar
og yndisauka. Það sem er hagnýtt er fagurt, var ein-
hvertíma sagt.
Hér komum við að kjarna málsins, að mínu mati.
Aðstæður á íslandi eru þannig að umhverfið er víðast
hvar fjarri því að vera mannvænt frá náttúrunnar
hendi. Við byggjum okkar hús og mannvirki og
ræktum land til að gera landið byggilegt. Upp-
græðslu og trjárækt á láglendi og umhverfis þéttbýli
má líta á sem beina viðbót eða framlengingu af
vistarverum fólksins í landinu. Jafnvel áköfustu hrein-
trúarmenn í náttúruvernd, áhangendur svartrar nátt-
úruverndar, geta ekki staldrað við nema stutt á Kili
eða Sprengisandi til að njóta fegurðarinnar þar. Þetta
fólk, eins og flestir aðrir íslendingar, dvelur lengst af
við Ijós og yl og almenn nútímalífsþægindi og oft í
skjóli trjágróðurs í hýbýlum sínum á láglendi. Barátta
gegn því að ásýnd lands í okkar nánasta umhverfi
sé breytt með uppgræðslu og skógrækt er því hrein
þversögn andspænis þeim forsendum sem eru fyrir
byggð í landinu.
Náttúru- og umhverfisvernd eiga ekki að þurfa að
vera neikvæð hugtök sem ganga út á stöðnun og
frystingu núverandi ástands og ásýndar landsins.
Verndun á einnig að geta falið í sér virka þátttöku
mannsins í vistkerfinu, þannig að unnið sé með nátt-
úrunni, m.a. til að efla gróður og mannvænt umhverfi
þar sem þess er þörf. Maðurinn er hluti af vistkerfinu,
ekki síður en aðrar tegundir, og hlýtur að skipa þar
réttmætan sess í samræmi við þekkingu og ábyrgð.
Þess vegna er eðlilegt að maðurinn móti sitt daglega
umhverfi að talsverðu leyti með mannvirkjagerð og
ræktun. í þessu sambandi þyrfti að gera skýran hug-
myndafræðilegan greinamun í umræðum hér á landi
á algerri friðun (sbr. preservation á ensku) annars
vegar og stjórnaðri verndun (conservation á ensku)
hins vegar. Umgengni okkar um fiskimiðin á að
byggjast á stjórnaðri verndun, enda er það staðreynd
að þannig fást iðulega heilbrigðari og afkastameiri
stofnar en þegar algerri friðun er beitt. Það er án efa
fagurt á miðunum þegar vel veiðist. Sömu lögmál
ættu að gilda í umgengni okkar við landið. Stöðnun
og kyrrstaða er ekki sönn náttúruvernd því slíkt er
andstætt lögmáli lífsins um breytingar og hreyfingar.
Maðurinn á því að vera ófeiminn við að vera virkur
hluti umhverfisins og vinna með náttúrunni.
Vinna við heildarskipulag miðhálendisins er nú vel á
veg komin. f því verki þyrfti að fara milliveg á milli
„frystingar" og hóflegrar þróunar í samgöngum og
mannvirkjagerð. Standa ber vörð um hinar mörgu
náttúruperlur sem finnast í óbyggðum, en hafa ber í
huga að perlurnar hafa lítið sem ekkert gildi fyrir
venjulega fslendinga ef enginn vegur er í grendinni
eða öll umferð bönnuð. Þannig hefur vegagerð í
tengslum við virkjanir og línulagnir á hálendinu opnað
mörgum náttúruunnandanum undraheima sem áður
voru ekki aðgengilegir og í raun lokaðir. Ef rétt er á
haldið eiga framkvæmdir og skipulag að efla bæði
mannlíf og náttúrlegt umhverfi. f því sambandi
megum við ekki verða hræddari en náttúran sjálf við
breytingar. ■
69