AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.12.1998, Blaðsíða 75

vinnuvernd í verki
VINNUVISTFRÆÐI?
ugtakiö vinnuvistfræði er nýlegt í
íslenskri tungu og trúlega framandi í
hugum margra. Fræöigrein þessi
fjallar um samspil mannsins og þess
umhverfis sem hann lifir og starfar í.
Á erlendum tungumálum er greinin
oft kölluö ergonomi (Norðurlönd), ergonomics
(Bretland) eöa human factors (Bandaríkin). Oröiö
ergonomics er komið úr grísku og þýöir náttúru-
lögmál vinnunnar (ergon=vinna, nomos=náttúru-
lögmál).
Breytilegt er eftir löndum hvaöa merkingu oröið
hefur fengiö. í sumum löndum hefur skapast sú
hefö aö „ergonomi“ taki fyrst og fremst til þess er
lýtur aö líkamlegu álagi viö vinnu, einkum álagi á
hreyfi- og stoökerfiö, t.d. líkamsbeitingu og vinnu-
aöstööu. Alþjóölegu vinnuvistfræöisamtökin hafa
hins vegar lagt áherslu á víöa merkingu orösins,
þ.e. aö hugtakið nái til margra þátta vinnuumhverf-
isins sem krefjist þverfaglegs samstarfs margra
faghópa.
Skilgreining samtakanna á vinnuvistfræöi er
svohljóöandi: Vinnuvistfræði (ergonomics) sam-
þættar þekkingu úr mörgum greinum mannvísinda
í því skyni aö laga störf, kerfi, framleiösluvörur og
umhverfi aö líkamlegri og andlegri getu og tak-
mörkunum mannsins.
FORSAGA OG PRÓUN VINNUVISTFRÆÐ-
INNAR
Sögu vinnuvistfræöinnar má rekja nokkuð langt
aftur í tímann. Frá því á tímum hellamanna hafa
menn leitast viö aö hanna vopn og verkfæri sem
auðvelda þeim verkin. Upphaf vísindalegra mann-
fræöimælinga var markað af Albrecht Durer (1471-
1528) meö bókinni „The Four Books of Fluman
Proportions" en þekking á stærðarhlutföllum og
breytileika meöal þjóöa er afar mikilvæg viö ýmiss-
konar hönnun.
Segja má aö áhugi á samspili manns og vinnu-
umhverfis hafi vaknaö í fyrri heimsstyrjöldinni.
Meöan á styrjöldinni stóö reynau starfsmenn í her-
gagnaiðnaði aö anna þörfinni fyrir vopn af fremsta
megni en undir því mikla vinnuálagi sem ríkti komu
ýmis vandkvæöi upp. í stríðslok var stofnuð vís-
indanefnd til aö rannsaka vandamál sem tengdust
þreytu starfsmanna viö störf í iðnaði.
Rúmlega áratug síöar eöa áriö 1929 jókst verksvið
nefndarinnar en þá var henni falið aö rannsaka
vinnuumhverfi og -aöstæöur iðnverkafólks, eink-
um meö tilliti til vinnuafkasta og hvernig varöveita
mætti heilbrigði starfsmanna. Þeir sem tóku þátt í
rannsóknarstarfinu voru sálfræöingar, lífeðlisfræð-
ingar, læknar og verkfræöingar. Athugaðir voru
ýmsir þættir vinnunnar, t.d. líkamsstaða, líkams-
ástand starfandi karla og kvenna, burður þungra
hluta, hvíldarhlé, verkstjórn, lýsing, hiti, loftræst-
ing, áhrif tónlistar á starfsmenn viö vinnu, starfs-
mannaval og þjálfun.
Þegar önnur heimstyrjöldin hófst haföi orðið tölu-
verö þróun í vopnaframleiðslu og voru vopnin
oröin bæöi flóknari og hraðvirkari en áöur. í Ijós
kom aö hermennirnir sjálfir voru orðnir veikasti
hlekkurinn í keöjunni. Þörfin á aö athuga getu og
takmarkanir mannsins varö þess vegna brýnt viö-
fangsefni. Rannsóknir hófust á ýmsum sviðum.
Menn sáu gildi þess aö tengja nýja þekkingu af
ólíkum sviöum og voru fyrstu samtökin um vinnu-
vistfræöi stofnuö í Bretlandi árið 1949 (Ergonom-
ics Research Society). Var það fyrsta skýra vís-
bendingin um að greinin væri aö þróast sem sjálf-
stæö vísindagrein. í upphafi var aðaláherslan á
vinnuafköst og lífeölisfræöilega getu mannsins.
Áriö 1959 voru Alþjóðlegu vinnuvistfræöisamtökin
(International Ergonomics Association- IEA) stofn-
uð til aö efla tengsl og samstarf milli landa. Eftir því
Vinnuvistfræöi samþættar þekkingu úr mörgum greinum
mannvísinda í því skyni aö laga störf, kerfi, framleiösluvörur
og umhverfi aö líkamlegri og andlegri getu og takmörkunum
mannsins.
73
PÓRUNN SVEINSDÓTTIR, FORM.VINNÍS