AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.04.1999, Page 31

að sjá, að ýmsir forystumenn í stjórnmálum geri
sér grein fyrir, að það atferli, sem menn hafa leyft
sér undanfarna áratugi í þessum efnum, gengur
ekki lengur. Vísbendingar í þá átt er m.a. að sjá í
þeim pólitíska uppslætti, sem ríkisstjórnarforystan
sér í endurgreiðslum á skuldum ríkisins þessi
misserin, erlendis sem innanlands um 30 milljarða
á tveimur árum. Það dylst í þeim málflutningi, að
þessi endurgreiðsla lána er ekki vegna neinnar
sérstakrar frammistöðu í ríkisfjármálum, heldur
fyrst og fremst vegna tekna af stórhættulegum
viðskiptahalla og svo sölu eigna ríkisins. Nettó-
breytingu á skuldastöðu er heldur ekki haldið á
lofti. í upplýsingum, sem haldið er að fólki, liggur
þess vegna ekki fyrir að hvaða marki skuldum er
safnað meðan aðrar eru greiddar. Það er þess
vegna ekki alveg víst, að raunveruleg stefnubreyt-
ing hafi orðið að því er varðar fjármögnun mann-
virkjagerðar með skuldasöfnun.
NYMÆLIÐ
Engu að síður verður vart nýrra hugmynda um
fjármögnun opinberra framkvæmda. Samningar
hafa raunar verið gerðir um fyrsta verkefnið af því
tagi, nýbyggingu fyrir iðnskóla í Hafnarfirði. Sam-
kvæmt fréttum er stórt fjölnota íþróttahús í Reykja-
nesbæ í burðarliðnum með sama hætti. í frétta-
viðtali lýsti fyrirsvarsmaður eigenda og byggjenda
væntanlegs iðnskólahúss því, að Hvalfjarðargöng-
in hafi verið fyrsta framkvæmdin af þessari tegund,
en iðnskólinn sé númer tvö. Sem einum af hinum
upphaflegu aðstandendum Hvalfjarðarganga, þyk-
ir skrifara þessarar greinar lítið til um slíka sam-
spyrðingu þessara tveggja framkvæmda að því er
varðar fjármögnun. Þar er svo ólíku saman að
jafna. Að gerð Hvalfjarðarganga var staðið með
svo samfélagslegum hætti, að fyrir því var frá
upphafi séð, að ríkið eignaðist mannvirkið skuld-
laust og án endurgjalds, þegar umferðin hefur
greitt það. Þar á ofan var fjármögnunin án allrar
ríkisábyrgðar, þannig að fjármögnunaraðilar bera í
reynd hina viðskiptalegu áhættu af gangarekstr-
inum. Iðnskólahúsið í Hafnarfirði er fjármagnað út
á fulla ríkisábyrgð á öllum skuldbindingum og gott
ef bæjarábyrgð Hafnarfjarðarkaupstaðarfylgir ekki
með sem lítilvæg aukageta. Þetta er þess vegna
ríkisframkvæmd með ríkisábyrgð, þar sem einka-
framtakinu gefst tækifæri til að verða sér úti um
einhvern hagnað út á þá ágætu tryggingu og á
væntanlega eignina að leigutíma loknum. Fast-
eignin kemst þannig í gagnið án þess að vera færð
til eignar eða skuldar hjá opinberum aðilum, þótt
skuldbindingin, sem í er gengið, sé ígildi stórfelldr-
ar skuldasöfnunar.
HVAÐ ER NÝMÆLLD í RAUN?
Þá vaknar sú spurning, hvað þetta einka-
fjármögnunar nývirki eiginlega er. í Ijósi sögunnar,
sem hér að framan hefur verið rakin, verður ekki
annað séð en að hér sé einfaldlega á ferðinni ný
aðferð stjórnmálamanna til að leika sama leikinn,
sem leikinn hefur verið undanfarna áratugi og þeir
hafa jafnan leikið í algeru ábyrgðarleysi sínu, að
ráðast í hluti, sem þá og umbjóðendur þeirra lang-
ar í, þeir hafa ekki manndóm í sér til að skattleggja
borgarana fyrir, en veita því yfir til afkomendanna
að greiða af því háan vaxtakostnað og höfuð-
stólinn að lokum, þegar upp er staðið. Nýjungin er
þannig ekkert merkilegri en nýr og óplægður akur
fyrir stjórnmálamenn til að stunda alls ábyrgðar-
lausa fjármálapólitík í umboði kjósendanna. Þeir
grípa tækifærið og hagsmunaaðila í húsagerð og
fjármögnun hefur aldrei þurft að hvetja til að nýta
sér ríkisábyrgðir, þegar þær hafa gefist í skotfæri.
Það er til marks um, að þessi tilhneiging lifir góðu
lífi, að fyrir nokkrum misserum kom opinberlega
fram sú hugmynd að fjármagna svonefnda Sunda-
„Það er því viðlika ábyrgðarieysi að
með lánuméé
braut, vegtengingu Reykjavíkursvæðisins við
Kjalarnes beint yfir Sundahöfn, Leirvog og Álfsnes
eftir slíkum einkafjármögnunarleiðum. Var þá í því
sambandi einnig vitnað til fjármögnunar Hvalfjarð-
arganga.
Þegar greint er eðli þarfanna í samfélaginu fyrir
ýmsar opinberar framkvæmdir, verður Ijóst, að
þarfirnar eru sífelldar og árlegar, jafnvel árlega
vaxandi. Samgöngumannvirki eru af þessu taginu.
Þeim verður einna helst líkt við mikinn og sam-
felldan flaum forgangsröðunar þess, sem á hverj-
um tíma telst allra brýnast. Hinar árlegu og brýnu
þarfir og fjármögnun þeirra tekur á sig eðli brýnna
rekstrargjalda fremur en fjárfestingar. Það er því
viðlíka ábyrgðarleysi að fjármagna slíka mann-
virkjagerð með lánum í einu eða öðru formi eins
og það væri að lánsfjármagna rekstur ríkisspítal-
anna í tvö eða þrjú ár með lántökum.
Hvalfjarðargöngin eru að þessu leytinu annars
29