AVS. Arkitektúr verktækni skipulag - 01.06.2005, Qupperneq 24

Samspil lands og borgar birtist
í ýmsum myndum og ekki síst í
tengslum hinns byggða umhverfis
við náttúrulega staðhætti. Hvað er
það í raun sem einkennir borgar-
landslagið og gerir borgina frá-
brugðna öðrum borgum?
Glöggt er gests augað og það á
e.t.v. við um þá mynd sem danski
landslagsarkitektinn Sten Höyer
dregur upp af umgjörð og
ásýnd borgarinnar sem einn af
erlendu ráðgjöfunum sem fengn-
ir voru hingað vegna vinnu við gerð
svæðisskipulags höfuðborgar-
svæðisins.
Fjallahringurinn sem umliggur
borgina og rammar hana inn er Sten
hugleikinn. í hans augum er hann
stærsti þátturinn í þeirri upplífun að
vera í þorginni, upplifun sem gerir
höfuðborgarsvæðið að sérsökum
stað og að heildstæðu landsvæði.
Staðsetning borgarinnar á
mörkum lands og sjávar og samspili
borgar og náttúru lýsir hann sem
samblandi af andstæðum og
samsvörunum. Þessi blanda eigi
sér djúpar rætur í menningararfleið
þjóðarinnar og birtist í
borgarumhverfinu á einstakan hátt.
Náttúran vefji sig inn í og umhverfis
borgina sem gerir það að verkum
að höfuðborgarsvæðið eigi sér
fáar hliðstæður í vestevrópsku
samhengi. Að mati Stens væri
yfirbragð höfuðborgarsvæðisins lítt
spennandi án þessara staðbundnu
sérkenna og byggðin þar af leiðandi
lítt fráþrugðin frekar einsleitu
borgarumhverfi sumra vestrænna
borga.
En hvað er átt við með einsleitu
borgarumhverfi og staðbundnum
sérkennum? Hvað gerir
borgarlandslagið að heildstæðu
landsvæði og hvaða verðmæti eru
fólgin í því?
Ef til vill er gott að byrja á því
Samspil lands o§ borgar
Björn Axelsson landslagsarkitekt FÍLA, Umhverfisstjóri skipulags- og
byggingarsviðs
að skilgreina hugtakið landsvæði í
þessu samhengi.
Landsvæði má skilgreina sem
umdæmi eða yfirráðasvæði. Fyrstu
landnámsmennirnir mörkuðu sér
land sem varð þeirra landnámsjörð
sem þeir mótuðu að sínum þörfum.
Landsvæði getur einnig verið borg,
bær eða landbúnaðarsvæði eða
ósnortið víðerni m.ö.o. eitthvað sem
einkennir eða skilgreinir svæðið frá
öðrum landsvæðum. Þannig má
skilgreina landsvæði í hlutlægum
skilningi
Landsvæði má einnig skilgreina
á huglægan hátt sem birtist þá í
menningu og menningararfleið þjóða
og þjóðarbrota. í þeim skilningi
má kalla norðurlöndin sérstakt
landsvæði á norðurhveli
jarðar bundið af svipuðu tungumáli,
nokkuð líku veðurfari, árstíðarskipt-
um (ísland undanskilið), og menn-
ingu og þá staðreynd að þau gefa
hvert öðru 12 stig í Evróvision.
Á hinn bóginn eru löndin einnig
mjög ólík. Danmörk er mest flatlendi
Noregur einkennist af stórskornum
fjöllum og djúpum fjörðum svolítið
líkt og ísland, Finnland einkennist af
víðfeðmu skóglendi og vötnum líkt
og hlutar Rússlands, og Svíþjóð er
blanda af öllu þessu.
Huglæg landsvæði eru þannig
ekki bundin landamærum og lifa
góðu lífu án tengsla við staðbundin
einkenni eða landsvæði í hlutlægum
skilningi. í raun er bilið á milli hug-
lægra landsvæða og hlutægra
landsvæða sífellt að aukast.
Þannig eru viðskiptabandalög að
verða mun mikilvægari en landa-
mæri einstakra þjóðríkja.
Einn af fylgifiskum þessarar
þróunar er að með aukinni alþjóða-
væðingu er borgarlandslagið sí-
fellt að verða einsleitara. Þetta
getur m.a. birtst í arkitektúr og
yfirbragði byggðar í hinum ýmsu
myndum s.s. í markaðssetningu
einstakra fjölþjóðafyrirtækja t.d. í
matvælageiranum sem keyra stíft
á staðlaðri ímynd. Þannig eru líka
verslunarmiðstöðvar um gjörvallan
heim ósköþ svipaðar.
Ef til vill er framtíðarsýn Ridleys
Scotts í kvikmyndinni Blade Runner
frá árinu 1982 ein dekksta mynd
sem dregin hefur verið upp af
borgarlandslagi framtíðarinnar.
í þeim veruleika sem þar birtist
ráða fjölþjóðafyrirtæki lögum og
lofum. Samfélagslegar ákvarðanir
sem varða allt mannkynið eru
teknar af stjórnum stórfyrirtækja
en ekki á þjóðþingum einstakra
ríkja. Borgarmyndin er dökk og
andrúmsloftið drungalegt. Skilin á
milli hins lífræna og hins vélræna eru
að mást út sem og öll sérkenni að
renna saman í eitt kaos.
Þetta þarf þó alls ekki að vera
framtíðin. Heimurinn er í vissum
skilningi að minnka og lífsskilyrði
almennt að batna og frítími og sam-
skipti og samstarf þjóða í mílli sífellt
að aukast allavega í hinum vestræna
heimi.
Eitt megin markmið í svæðis-
skiplaginu er að gera Reykjavík að
alþjóðlegri hátækniborg og þétta
byggðina og skaþa skörp skil á milli
hins manngerða umhverfis með
skörpum beinum línum og landslagi
með sínum mjúku formum. Hér er
verið að fjalla um þá skírskotun í
markmiðum svæðisskipulagsins
um að höfuðborgarsvæðið skuli
bera svipmót fagurrar borgar með
skýrt afmarkaðri byggð og sem
ósnortnustu náttúrusvæðum. Ef vel
er með farið þá styrkir þessi hug-
myndafræði vissulega sérkenni
borgarinnar sem birtast í einstöku
samspili hennar við náttúru og
staðhætti landsins. ■
24 avs
J