Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 11

mörgum flækjum í umræðunni um kyn í íslensku með því að nota hug-
tökin samræmiskyn, vísandi kyn (e. referential gender) og sjálfgefið mál -
fræðilegt kyn (e. default grammatical gender). Það má líta svo á að þetta
séu þau „þrjú kyn“ sem heiti greinarinnar vísar til öðrum þræði, en auð -
vitað snýst hún líka um hlutverk karlkyns, kvenkyns og hvorugkyns í
málinu. Aðalspurningarnar sem reynt er að svara í greininni má því orða
svo:
• Hvað er átt við með samræmiskyni, vísandi kyni og sjálfgefnu mál -
fræðilegu kyni?
• Hvenær fáum við samræmiskyn á kynbeygjanlegum orðum, hve-
nær vísandi kyn og hvenær sjálfgefið málfræðilegt kyn?
Þessar spurningar eru áhugaverðar frá almennu fræðilegu sjónarmiði,
enda hefur málfræðiformdeildin kyn notið vaxandi athygli í fræðilegum
skrifum á alþjóðavettvangi á undanförnum áratugum (sjá t.d. ítarlegt yfir-
lit hjá Hellinger og Bußmann 2001; Matasović 2004 og Kramer 2015) og
líka innlendum (sjá t.d. greinar í vefritinu Málfregnir 30 og rit sem þar er
vísað til). En svörin eiga líka að geta haft hagnýtt gildi, svo sem þegar
gefnar eru leiðbeiningar um málnotkun eða gengið frá texta. Þetta er þó
fyrst og fremst lýsandi og skýrandi málfræðigrein og í henni er auðvitað
mikið vísað til fyrri skrifa málfræðinga um þetta efni og stuðst við þau. Í
meginhluta greinar innar mun ég aftur á móti að mestu leiða hjá mér þau
skrif um kyn í íslenskri málnotkun sem snúast fyrst og fremst um það
hvernig íslenskt mál og málnotkun ætti að vera frá pólitísku sjónarmiði
eða málstýringar sjónarmiði af því að þau skrif fjalla yfirleitt ekki um
málfræðilega greiningu. Þó verður vikið að málstýringu í viðauka og hún
tengd við þá málfræðilegu greiningu sem hér er sett fram. Vonandi getur
sú greining nýst í málstýringarumræðu í framhaldinu.
Skipulag greinarinnar er á þessa leið: Í 2. kafla er stutt upprifjun um
nokkur helstu einkenni íslenska kynjakerfisins eins og þeim er lýst í
íslenskum málfræðibókum. Í 3. kafla er reynt að svara þeim spurningum
sem nefndar voru hér framar, að hluta til með því að lýsa kynjakerfinu á
svolítið annan hátt en algengast er og nota til þess þau „þrjú kyn“ sem
nefnd voru. Í 4. kafla er stuttur samanburður við kynjakerfi færeysku til
frekari skýringar. Í 5. kafla eru svo lokaorð en í eftirmála (þ.e. 6. kafla)
er vikið að málstýringu.

Þrjú kyn 11