Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Side 12

2. Helstu einkenni íslenska kynjakerfisins
Ef íslensk málfræðirit eru skoðuð kemur í ljós að höfundarnir eru að
mestu leyti sammála um einkenni og eðli kynjakerfisins þótt skýringar
þeirra séu ekki alltaf alveg samhljóða. Hér á eftir verður gefið stutt yfirlit
yfir þetta til að setja eftirfarandi umræðu í sögulegt samhengi. Það sem
þar segir fer í langflestum tilvikum saman við mína eigin máltilfinningu,
dæmi sem má finna í heimildum og tilfinningu þeirra málnotenda sem ég
hef spurt.

2.1 Málfræðilegt kyn, beygingarsamræmi og merkingarlegt kyn
Þegar kynbeygjanleg orð standa sem ákvæðisorð með nafnorði er það allt -
af hið málfræðilega kyn nafnorðsins sem ræður kynbeygingunni. Kyn
lýsingarorða sem standa sem sagnfyllingar ræðst líka oftast af kyni þess
nefnifallsfrumlags sem þau eiga við og kyn fornafna er líka oft í samræmi
við kyn þeirra orða sem þau eiga við eða „standa fyrir“ eða „vísa til“ eins
og það er stundum orðað (sjá dæmin í (2) og umræðuna í framhaldi af
þeim). Eins og ráða má af orðalaginu hér ofar (alltaf, oftast, oft …) eru
engar undantekningar frá þessu þegar um er að ræða hliðstæð ákvæðisorð
en þær koma fyrir þegar um er að ræða sagnfyllingar og þó enn frekar
þegar fornöfn eiga í hlut. Í (4)–(6) eru sýnd dæmi úr ýmsum málfræði -
skrifum um slíkar undantekningar:5
(4) a. Krakkarnir mínir (kk.ft.) hafa alltaf verið ánægð (hk.ft.) í skólan-
um. (Guðrún Þórhallsdóttir 2015a:273)
b. Foreldrar mínir (kk.ft.) eru skilin (hk.ft.). (sama stað)

(5) Bréfritari (kk.et.) skrifar […] Hún (kvk.et.) segir að …
(Guðrún Kvaran 2005:202)
Höskuldur Þráinsson12
5 Þar sem ég tek dæmi af þessu tagi frá öðrum hef ég oft leyft mér að breyta uppsetn-
ingu þeirra og bæti stundum inn leturbreytingum. Það hef ég gert hér og í mörgum síðari
dæmum þótt þess sé ekki getið sérstaklega. Mörg dæmanna í þessari grein eru hins vegar
frá mér sjálfum komin. Þegar ég legg mat á þau miða ég yfirleitt við mína eigin máltilfinn-
ingu og það sem ég þekki úr málheimildum án þess að vitna sérstaklega til slíkra heimilda.
Þegar ég segi að eitthvað sé eða sé ekki sagt svona eða hinsegin þá geta auðvitað verið undan -
tekningar frá því þótt ég þekki ekki slík dæmi. Ég undanskil hér dæmi þar sem fólk er að
reyna að breyta máltilfinningu sinni í pólitískum tilgangi.