Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Side 14

(7) hliðstætt ákvæðisorð > sagnfylling > persónufornafn
Samkvæmt þessu á samræmi á hliðstæðum ákvæðisorðum að vera líkleg-
ast, bæði í tungumálum heimsins almennt og innan tiltekins tungumáls,
samræmi sagnfyllingar næstlíklegast og samræmi persónufornafna ekki
eins líklegt. Ef þetta stigveldi gildir í íslensku er ekki við því að búast að
merkingarlegt kyn geti keppt við málfræðilegt þegar hliðstætt ákvæðisorð
(einkunn) á í hlut, enda virðist það vera raunin eins og áður var nefnt.
Þetta hafa ýmsir málfræðingar bent á með hliðsjón af dæmum í þessum
stíl (t.d. Grönberg 2002; Norris 2012; Halldór Ármann Sigurðsson 2015;
Guðrún Þórhallsdóttir 2015a; Einar Freyr Sigurðsson 2017; Þorbjörg Þor -
valdsdóttir 2017; Finnur Ágúst Ingimundarson 2020; Höskuldur Þráins -
son 2022a):9
(8) a. Hún var góður/*góð forseti.
b. Þar voru þrír/*þrjár svannar.
c. Allar/*Allir skyttur þurfa leyfi.
d. Þetta er stórt/*stór naut.
e. Hann/Hún er fínt/*fínn/*fín skáld.
Í a-dæminu stendur lýsingarorðið góður sem ákvæðisorð (einkunn) með
karlkynsnafnorðinu forseti og lagar sig að því í kyni og tölu. Stjörnu merk -
ingin sýnir að þar væri ekki hægt að nota kvenkynsformið góð og þá gildir
einu þótt til dæmis væri verið að tala um Vigdísi forseta. Í b-dæminu
stendur töluorðið með karlkynsnafnorðinu svannar. Þá er aðeins hægt að
nota karlkynið þrír og ekki kvenkynsformið þrjár þótt nafnorðið svanni
merki ‘kona’. Í c-dæminu er kvenkynsnafnorðið skyttur í fleirtölu og þar
kemur aðeins til greina að nota kvenkynsformið allar af ákvæðisorðinu og
karlkynið allir gæti ekki gengið þótt verið væri að ræða um karlkyns skytt-
ur. Á svipaðan hátt verður að nota hvorugkynsformið stórt með hvorug -
kynsnafnorðinu naut og það gengur t.d. ekki að nota karlkynsformið stór
í d-dæminu þótt naut séu karlkynsverur. Loks er sýnt að með hvorug-
kynsnafnorðinu skáld verður að nota hvorugkynsformið fínt og karlkyn
eða kvenkyn lýsingarorðsins gengur ekki þótt verið sé að ræða karlskáld
eða kvenskáld.
Stigveldi Corbetts spáir því að tiltölulega auðvelt ætti að vera að finna
dæmi um persónufornöfn sem sýna ekki málfræðilegt samræmi af því
Höskuldur Þráinsson14
9 Hér eru dæmin ýmist í eintölu eða fleirtölu en alltaf í nefnifalli til einföldunar.
Dæmin sýna þá samræmi í kyni og tölu en auðvelt er að sannfæra sig um að samræmið
getur líka náð til falls með því að breyta um fall á aðalorðinu.