Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 18

(14)a. [Að María skuli elska Jón] er ótrúlegt. (frumlagið er setning)
b. Stelpunni er kalt. (frumlagið er í aukafalli)
Hér kemur aðeins hvorugkyn eintölu til greina og Eiríkur telur það til
marks um að hvorugkynið sé „ómarkað“. Það breytist ekki þótt reynt sé
að setja frumlagið í fleirtölu og sögnin helst þá líka í þriðju persónu ein-
tölu eins og sýnt er í (15):
(15)a. [Að María skuli elska Jón] og [að hún skuli ætla að giftast honum]
er/*eru      ótrúlegt/*ótrúleg.
b. Stelpunum er/*eru       kalt/*kaldar.
Hér er hvorugkyn eintölu af lýsingarorðunum því nokkurs konar „ósam-
ræmismynd“ rétt eins og þriðja persóna eintölu af sögninni, þ.e. það form
sem við fáum þegar sagnfyllingin og sögnin geta ekki lagað sig að frum-
lagi, sem þó er fyrir hendi í þessum tilvikum.14 Frumlög í aukafalli geta
hins vegar stjórnað samræmi á fornöfnum sem eiga við þau, sbr. að við
gætum sagt Hetjunum (kvk.) var kalt því að þær (kvk.) voru illa klæddar
jafnvel þótt hetjurnar væru allar karlar.

2.3 Dregið saman
Svo er að sjá sem þeir málfræðingar sem vitnað var til hér framar séu í
aðalatriðum sammála um kyn í íslensku máli þótt þeir noti ekki allir sama
orðfæri eða sams konar dæmi. Aðalatriðin má draga saman líkt og hér er
gert (þetta er auðvitað orðalag mitt, ekki þeirra höfunda sem í hlut eiga):
Höskuldur Þráinsson18
14 Sigríður Mjöll Björnsdóttir orðar það svo að samræmi sé inert eða ‘óvirkt’ í þessu
samhengi (2021:52 o.v.) og þess vegna komi hið ómarkaða hvorugkyn fram. Sérstætt hvor-
ugkyn kemur líka fram á ýmsum stöðum þegar ekki er verið að tala um fólk. Hér eru tvö
dæmi:
(i)a. Hún býr á Háteigsvegi þrjú/*þrír.
b. Klukkan er tvö/*tvær.
Í fyrra tilvikinu má hugsa sér að hvorugkynsorðið númer sé undanskilið. Það er erfiðara að
færa hliðstæð rök fyrir hvorugkyninu í síðara dæminu. Ef þar stæði Klukkan sló tvö mætti
hugsa sér að hvorugkynsorðið högg væri undanskilið. Kannski er orðalagið er tvö orðið til
fyrir áhrif frá sló tvö. En þetta gæti líka verið vegna þess að hvorugkynið er hlutlaust í sam-
böndum af þessu tagi eins og Guðrún Kvaran (2001) og Eiríkur Rögnvaldsson (2021)
benda á. Eins og dæmi á borð við (12i) benda til (þ.e. samhengislaus talning eins og „einn,
tveir, þrír, fjórir“) gildir þetta þó ekki almennt um töluorð sem sýna ekki samræmi við neitt
frumlag því að þar er notað karlkyn. Helgi Skúli Kjartansson (2021:79n) nefnir líka eftir-
farandi dæmi um að karlkyn sé notað í nokkuð óvæntu samhengi: „hjá N1“ er lesið „hjá
enn einum“ en bókstafsheitið N er þó hvorugkyns.