Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Blaðsíða 19

(16)a. Bent er á mikilvægi þess að greina á milli málfræðilegs kyns og
merkingarlegs kyns.
b. Vakin er athygli á því að málfræðilega kynið tengist einstökum orð -
um, merkingarlega kynið á við eiginleika þeirra sem orðin vísa til.
c. Málfræðilegt karlkyn er notað í almennum staðhæfingum eða fyrir -
mælum, eða þegar merkingarlega kynið er ekki vitað eða ótil-
greint, og á þá ekkert sérstaklega við karla. Í þeim skilningi er það
þá kynhlutlaust.
d. Í sumum tilvikum er hægt að velja á milli málfræðilegs kyns og
merkingarlegs en merkingin er þá ekki nákvæmlega sú sama.
Umfjöllunin hér á undan hefur þó aðeins að litlu leyti svarað þeim megin -
spurningum sem voru settar fram í upphafi greinarinnar. 3. kafli snýst
meira um það.

3. Þrjú kyn
Greinarmunurinn á málfræðilegu kyni og merkingarlegu (sem stundum
er líka kallað eðliskyn, raunkyn, náttúrulegt kyn og fleira) er tiltölulega ein-
faldur þegar um nafnorð er að ræða. Hann er stundum skýrður með því
að segja að merkingarlega kynið eigi við eiginleika þeirra lífvera sem orðin
vísa til og sé þannig ekki eiginleiki orðanna sjálfra á sama hátt og mál -
fræðilega kynið (sbr. Kristján Árnason 1980:37 og umræðu í kafla 2.1 hér
framar). Hugtökin málfræðilegt kyn og merkingarlegt duga hins vegar
ekki nægilega vel til að skýra það sem mætti kalla verkaskiptingu kynj-
anna þegar rætt er um kyn þeirra orða sem taka kynbeygingu. Þar er betra
að miða við eftirfarandi þrískiptingu eins og nefnt var í inngangi:
(17)a. samræmiskyn
b. vísandi kyn
c. sjálfgefið málfræðilegt kyn
Ég hef áður skrifað um þessa þrískiptingu kynjanna (Höskuldur Þráins son
2022b) en hér verður fjallað nokkru ítarlegar um hana en þar var rúm til. Ég
styðst auðvitað við ýmsar fyrirmyndir í þessari orðanotkun og þeim skil-
greiningum sem fylgja. Þó held ég að aðrir hafi ekki notað orðið samræmis -
kyn í þessu samhengi og ég þekki ekki beina erlenda samsvörun þess.15 Með
Þrjú kyn 19
15 Ég þakka Halldóri Ármanni Sigurðssyni fyrir að benda mér á að nota þetta orð um
fyrirbærið.