Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Page 23

3.1.2 Samræmiskyn, vísandi kyn og sagnfyllingar
Dæmin í (4) hér framar sýndu að samræmiskyn kemur ekki alltaf fram á
sagnfyllingum. Þau eru endurtekin í (24) en þar hefur samræmiskyninu
verið bætt við til samanburðar:18
(24)a. Krakkarnir mínir hafa alltaf verið ánægðir/ánægð í skólanum.
b. Foreldrar mínir eru skildir/skilin.
Í umræðu um dæmi af þessu tagi er oft talað um málfræðilegt kyn annars
vegar (fyrri kosturinn í hvoru tilviki) og merkingarlegt kyn hins vegar
(eða raunkyn eða eðliskyn, sbr. áður). Hér er því hins vegar haldið fram
að skýrara sé að tala um samræmiskyn (þá sýnir sagnfyllingin málfræði -
legt samræmi við frumlagið) og vísandi kyn. Seinni kosturinn felur nefni-
lega yfirleitt í sér að verið er að vísa til ákveðinna persóna og þá ræður kyn -
ferði þeirra kyninu á sagnfyllingunni. Mælandinn myndi t.d. ekki segja
Krakkarnir mínir eru ánægð ef hann ætti eingöngu dætur.
Þótt yfirleitt sé hægt að nota samræmiskynið í dæmum af þessu tagi getur
ýmislegt þó haft áhrif á það hvort valið er. Eins og nefnt var hér framar er lík-
legt að samhljómur orðanna skildir og skyldir hafi þau áhrif að fólk veigri sér
við því að segja Foreldrar mínir eru skildir ef um skilnað er að ræða. Ef við
lítum svo á eftirfarandi dæmi er líklegt að málnotendur séu kannski ekki á
einu máli um það að hvaða marki vísandi kynið (seinni kosturinn) getur
gengið ef við hugsum okkur að vitað sé að löggurnar hafi verið karlar:19
(25)a. Yngsta/*Yngsti löggan (samræmiskyn)
    var erfið viðureignar. (samræmiskyn)
    var erfiður viðureignar. (vísandi kyn)
b. Löggurnar lentu í rigningu
    og urðu rennblautar. (samræmiskyn)
    og urðu rennblautir. (vísandi kyn)
Þrjú kyn 23
18 Þótt franska kynjakerfið sé að verulegu leyti svipað því íslenska mun vera erfiðara í
frönsku en íslensku að víkja frá samræmiskyni með því að nota vísandi kyn (merkingarlegt
kyn) þegar lýsingarorðssagnfyllingar eiga í hlut, sbr. eftirfarandi dæmi (hér tekið frá Jóni
Axel Harðarsyni 2001:255):
(i) Le nouveau professeur (kk.) est beau (kk.)/*belle (kvk.).
[Orðrétt: „Hinn nýi kennari er fallegur/*falleg.“]
Hér gengur kvenkyn sagnfyllingarinnar víst ekki þótt verið væri að tala um tiltekinn kven-
kennara.
19 Fyrsta dæmið er hér lagað eftir dæmi hjá Önnu Helgadóttur (2011:22), hin að hluta
til eftir dæmi hjá Guðrúnu Þórhallsdóttur (2015a:272) en aukin og breytt í samræmi við
ábendingar frá yfirlesara.