Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Side 27

c. Allir tapa á verðbólgunni. (ER)
d. Fatlaðir fá örorkubætur. (HÞ)
e. Í þessu húsi eru þjónustuíbúðir fyrir aldraða. (HÞ)
Allir höfundarnir benda á að í þessum dæmum og öðrum sambærilegum
vísar karlkynið ekki til karla sérstaklega. Ef reynt er að setja kvenkyn í
staðinn breytist túlkunin og kynið verður jafnan vísandi og á við konur
sérstaklega, að svo miklu leyti sem það gengur yfirleitt að setja kvenkyn
inn í dæmi af þessu tagi, eins og bent var á hér framar. Í flestum tilvikum
hefur það svipuð áhrif að setja hvorugkyn fleirtölu í staðinn fyrir karl-
kynið — það virðist oft vísa í einhver tiltekin sem hafa verið til umræðu,
a.m.k. í máli flestra, að svo miklu leyti sem það gengur yfirleitt upp:23
(31)a. Hver eru það sem halda því fram að misrétti ríki í heiminum?
b. Öll vita að jörðin er hnöttótt.
c. Öll tapa á verðbólgunni.
d. Fötluð fá örorkubætur.
e. Í þessu húsi eru íbúðir fyrir öldruð.
f. Engin mega yfirgefa húsið.
g. Engin mega fara illa með dýr.
h. Sástu einhver?
Almennt sýnist mér að öll þessi dæmi krefjist einhvers tiltekins samhengis
og það er dálítið miserfitt að hugsa sér hvert það samhengi gæti verið.
Kannski gæti þó merkingin í a-dæminu helst verið ‘hver af tilteknum hóp …’
og í b-, c- og f-dæminu ‘öll sem voru nefnd …’ eða ‘… sem voru til umræðu’
en það er erfiðara að hugsa sér við hvaða aðstæður (31g) gæti gengið. Síðan
gæti d-dæmið gengið í samhengi eins og Heilbrigð börn fá engan sérstakan
stuðning en fötluð fá örorkubætur og þá er nafnorðið börn undanskilið á
eftir fötluð sem lagar sig þá að því (samræmiskyn). Það er líklega snúnara
að finna viðunandi samhengi fyrir (31e) og (31h) hefur augljóslega aðra
merkingu en (29c) Sástu einhvern? Síðan virðist alveg ótækt að setja hvor-
ugkyn fleirtölu í staðinn fyrir karlkyn í málsháttum eins og (29d) (Hvað
ung nema gömul temja) og merking dæma með ábendingarfornafninu sá
verður allt önnur ef hvorugkyn fleirtölu er sett í staðinn. Ef sagt er Þau
sem tóku lyklana mína … í staðinn fyrir (29e) Sá sem tók lyklana mína … er
gert ráð fyrir því að einhver blandaður hópur hafi tekið lyklana.
Þrjú kyn 27
23 Hvorugkyn eintölu gengur yfirleitt ekki þegar verið er að tala um fólk eins og þegar
hefur komið fram.